16 ZEELAND
Opvoedkundige bordjes bij standbeelden die onze eigen morele
voortreffelijkheid versterken, zijn vroom bedrog. Wij zijn, helaas,
moreel geen haar beter dan onze voorvaderen.
De voorstanders van cultuurhistori
sche educatie hebben daar geen last
van. Zij kunnen eindeloos doorgaan
met hun uitlegtegels, inclusief QR-
codes voor nóg meer uitleg. Daar is
niets mis mee voor zover het inder
daad om cultuurhistorisch onderwijs
gaat. Maar al die geschiedschrijving
heeft een ander doel, namelijk het
bewijs leveren dat wij tot dieper mo
reel inzicht zijn gekomen dan degene
die het standbeeld of de straatnaam
bedacht hebben. De bordjes dienen
om onze morele vooruitgang te be
wijzen. En de vraag is of dat zo'n
goed idee is. Want het is precies dit
geloof in de eigen morele superiori
teit dat ons doet denken: onze sa
menleving is niet racistisch zolang
wij niet racistisch denken. Terwijl
het probleem natuurlijk is dat ook
het racisme van vroeger tijden toen
tertijd niet als racisme werd gezien.
J.P. Coen heeft de Bandanezen in 1621
niet over de kling gejaagd omdat hij
racistisch, maar omdat hij plichtsge
trouw was. Hij wilde het VOC-con-
tract over de nootmuskaathandel
dienen. In 1893 kreeg hij een stand
beeld in Hoorn, niet omdat men toen
zo racistisch was (er was kritiek ge
noeg), maar omdat er in Nederland
wat extra helden nodig waren om het
tanend nationaal bewustzijn op te
vijzelen. De Oranjes lieten bij de ont
hulling met opzet verstek gaan, niet
vanwege hun moreel besef maar om
dat ze er hun opportunistische vin
gers niet aan wilden branden. In dat
opzicht volgden ze hun voorvader
Willem I, die in 1814 de slavenhandel
(niet de slavernij!) verbood om met
steun van de Engelsen de koloniën
terug te krijgen. De slavernij werd
overigens over de internationale
breedte vooral afgeschaft omdat ze
niet meer kosten-efficiënt was. Nooit
werden slaven méér uitgebuit dan in
de jaren na hun collectieve vrijlating,
en geen zedenprediker die er nog
aanstoot aan nam. Kortom, het geloof
in de eigen morele voortreffelijkheid
steevast de achtergrond waartegen
werkelijke motieven om anderen
te koeioneren vervagen. Opvoedkun
dige bordjes die dat geloof versterken
zijn dan ook vroom bedrog. Wij zijn,
helaas, moreel geen haar beter dan
onze voorvaderen. Dus zijn er andere
motieven waarom de dood van
George Floyd ons massaal de straat
op jaagt en de dood van Mitch
Henriquez niet. Waarom we slaver
nij veroordelen en arbeidsmigranten
uitbuiten. Waarom we negentiende-
eeuws kolonialisme verafschuwen
en de leefomgeving van toekomstige
generaties leegroven. Thomas
Hobbes (1650) had aan twee woor
den genoeg: hebzucht en lofgalm.
Derde groep
Tussen die twee kampen in staat
echter nog een derde groep. Zij zegt
elke vorm van identiteitspolitiek te
willen vermijden door een opvoed
kundig offensief in te zetten. Laten
we - zo bepleit ze - die beelden en
namen zien in de context van hun
tijd, en er een bordje bij zetten om
uit te leggen dat wij daar tegenwoor
dig héél anders, vooral beter over
denken. Dan leren 'de mensen in het
land' er nog iets van. En je houdt er
allicht een interessante vraag aan
over voor het inburgeringsexamen
van nieuwe medelanders: 'Wie was
Jan Pieterszoon Coen?' Vanaf 2020 is
het goede antwoord, democratisch
besloten in de gemeenteraad van
Hoorn: 'Vormgever van het succesvolle
handelsimperium van de VOC in Azië.
Geroemd als krachtdadig en visio
nair bestuurder. Maar evenzeer bekriti
seerd om zijn gewelddadige optreden bij
het verwerven van handelsmonopolies
in Indië'.
Ik moet bekennen dat ik met name
deze laatste opstelling naïef vind.
Sterker, ze legt de kiem voor precies
datgene wat ze meent te bestrijden:
racisme in zijn tegenwoordige ge
daante. De andere twee kampen lo
pen snel tegen de grenzen van hun
eigen gelijk aan. Want tenzij men
Balkenende of Baudet heet valt het
voor VOC-erfgenamen niet mee om
het kolonialisme te verdedigen als
iets waarop we nog altijd trots moe
ten zijn. En wat de beeldenstormers
betreft: het is onbegonnen werk. Wat
moet er allemaal niet neergehaald,
zwartgelakt en omgekat worden, wil-
len we elke herinnering aan een ver
leden van raciale onderdrukking uit
wissen? Zoals een Engelse voxpop zei
op BBC: moeten we niet ook het
Colosseum afbreken omdat daar sla
ven werden gedood ter wille van het
volksvermaak? Of, om bij mijn eigen
stiel te blijven, moeten we de lofre
des op de Atheense democratie niet
uit de bibliotheken halen omdat de
veelgeroemde vrijheid van de bur
gers er alleen bestond vanwege de
slaven die ze hielden? Nee, zowel de
erfgoedridders als de beeldenstor
mers zullen moeten opgeven vóór ze
goed en wel begonnen zijn.
J.P. Coen heeft
Bandanezen in
1621 niet over
kling gejaagd
omdat hij
racistisch was,
maar trouw
aan zijn VOC-
contract
men mis
plaatst is in
het licht van de
identiteit die wij
vóór ons zien.
Volgens hen moe
ten wij metterdaad
verhinderen dat de
namen van al die kolo
niale rovers, slavenhande
laren en regenten een rol blijven
spelen in de vorming van een
nieuwe samenleving waarin ach
terstelling wegens afkomst voor
goed is uitgebannen.
Bij protestacties
tegen racisme
zijn er de laatste
weken standbeel
den omgetrok
ken, straatnamen
gewist, monu
menten beklad. Vergeleken met het
voornemen van Trump om het le
ger in te zetten tegen deze en an
dere vormen van Vandalisme' zijn
de reacties in Nederland eerder
mild te noemen. Op enkele uitzon
deringen na blijven strafrechtelijke
kwalificaties achterwege. De dis
cussie verloopt veeleer langs cul
tuurhistorische lijnen. Daarbij
staan twee kampen tegenover el
kaar. Het ene pleit voor behoud
van al dat eerbetoon omdat
het behoort tot het cul
tureel erfgoed, waar
aan 'wij' onze
identiteit ontle
nen. Het andere
verwerpt deze
erfenis omdat
de eer volko-
vrijdag 26 juni 2020
Het vrome bedrog
van de uitlegtegel
Bert van Roermund
GASTOPINIE
Bert van Roermund is rechts
filosoof.
Het standbeeld van Jan Pieterszoon Coen in Hoorn.
FOTO KOEN VAN WEEL/ANP
