Pompeuze
gebouwen
lijken toch
licht en
vrolijk
Ze laten zich graag de Kaiser-
bader noemen. Heringsdorf, Ahl-
beck en Bansin, drie historische
badplaatsen op het eiland Usedom
in voormalig Oost-Duitsland. Maar
het waren niet de Duitse keizers
die dit eiland vermaard maakten.
Al kwam keizer Wilhelm II regel
matig naar Heringsdorf om, aldus
de officiële lezing, thee te drinken
met Elisabeth Staudt in haar villa
aan zee.
De populariteit van het eiland bij
de elite van 19de-eeuws Berlijn is
vooral te danken aan schrijvers en
kunstenaars. In verhalen en op
schilderijen poetsten zij Usedom
op tot een hemelse plek in het kei
zerrijk. Toen de eerste bankiers en
speculanten er hun villa's hadden
gebouwd, volgde al snel de rest.
Aristocraten, artiesten, zakenlui.
De Duitse keizer liet zich niet
verleiden tot een verblijf in een
zomerhuis of een van de ongekend
luxe badhotels. Hij verbleef op zijn
schip in Swinemünde en haastte
zich met paard en wagen naar
Heringsdorf voor thee en koekjes.
Om volstrekt onduidelijke redenen
staat er in de tuin van Villa Staudt
tegenwoordig een borstbeeld van
zijn vader Wilhelm I, die enkel als
kind in Heringsdorf is geweest.
De oude badplaatsen zitten vol
verhalen. Over schuinsmarcheer
ders en helden, nazi's en dapper
verzet, over gezonde socialistische
zomerkampen en DDR-repressie.
Het verwaait allemaal een beetje
zodra ik in Ahlbeck de Seebrücke
op loop. De oude houten pier is
170 meter lang en ik draai me pas
helemaal aan het eind om voor
spectaculair uitzicht op de kustlijn
met zijn strand, lage duinen, stijl
volle villa's en klassieke badhotels.
Niet alle pieren zijn zo mooi
bewaard gebleven als in Ahlbeck.
Zo is die van Heringsdorf- vroeger
het pronkstuk van Usedom - in de
jaren 90 herbouwd met een foei
lelijk paviljoen van staal en glas.
40
Betonbouw en
'Badearchitektur'
Over de 12 kilometer lange prome
nade wandel ik terug naar mijn
standplaats Heringsdorf, begin
20ste eeuw het Nice van de Oost
zee genoemd. Het traject voert
langs zee, duin, park, villa's en klas
sieke badhotels zoals het Ahlbecker
Hof, Villa Oppenheim en Villa
Oechsler. Gelukkig ontbrak in de
DDR-tijd het geld om ze af te
breken of te verbouwen tot func
tionele vakantiecomplexen naar
socialistisch model.
Het is knap hoe de architecten
erin zijn geslaagd om zulke pom
peuze gebouwen, zo licht en vrolijk
te laten lijken. Daarvoor gebruikten
ze frivole elementen uit allerlei
bouwstijlen door elkaar heen:
balkons, veranda's, zuilen, smeed
ijzeren decoraties, trappen en
torentjes. Het resultaat wordt Bade
architektur genoemd.
Door de roerige geschiedenis zijn
de badplaatsen geen openlucht
musea geworden. Ook de oorlogen,
de Russische bezetting en de DDR-
tijd hebben hun sporen achtergela
ten. Zo werden er vakantiekolonies
en betonflats gebouwd waar arbei
ders die zich goed hadden gedra
gen dertien dagen mochten uitrus
ten en uitwaaien. Honderdduizen
den gezinnen reden 's zomers met
hun Trabant ofWartburg de brug
over voor een onbezorgde tijd.
Herinneringen aan die periode
achter het IJzeren Gordijn duiken
af en toe op tussen de mooie 19de-
en begin 20ste-eeuwse villa's. Zoals
enkele betonflats bij de pier van
Heringsdorf of het kunstpaviljoen
aan de promenade. Het werd in
1973 gebouwd naar een ontwerp
van de beroemde DDR-architect
Ulrich Müther en nog altijd kun je
er wisselende exposities bezoeken.
Op het kleine stukje Usedom dat
na de val van de Muur in Poolse
handen bleef, is veel meer beton
bouw te zien. Ook omdat het cen
trum tijdens de Tweede Wereld
oorlog zwaar was beschadigd door
geallieerde bombardementen. Ik
bezoek er Swinemünde, dat tegen
woordig Swinoujscie heet. Hier
ontstond begin 19de eeuw al het
badtoerisme. Nieuwe resorts moe
ten het stadje die rol teruggeven.
De sfeer is er onmiskenbaar meer
Oost-Europees met grote pleinen
en parken, glanzende nieuwbouw
en verwaarloosde oude villa's.
Natuur en raketten
Usedom dankt zijn populariteit aan
de zee, het strand en de badcultuur.
Maar ook het achterland is mooi.
Vroeger werd hier door de adel
graag gejaagd. Een groot deel van
die bossen en binnenwateren is
bewaard gebleven, maar nu als
veilige plek voor de dieren. Er zijn
watervogels, otters, bevers en ook
de zeearend is terug.
Meer dan 200 kilometer fiets
route en 400 kilometer wandelpad
voert door heuvelland, moeras
gebied én leuke dorpen als Karnin
met zijn kleine vuurtoren en
Stolpe, dat rond een kasteeltje is
gebouwd. De Duits-Amerikaanse
schilder Lyonel Feininger legde
tussen 1908 en 1921 de landschap
pen vast op doek. Op veilingen
worden er miljoenen voor betaald.
Op Usedom is een fietsroute langs
zijn favoriete schilderplekken zoals
de molen van Benz, de heuvels
Reizen
Droge voeten
Met deze
wagens werden
vroeger de
dames in zee
gereden.
