II
Zonder Schakerloo geen stad Tholen
5
WALCHERSE KETENS'
ren. De Kok vindt het vooral opval
lend dat de slavenhandel volkomen
geïntegreerd was in de lokale eco
nomie en een bron van inkomsten
opleverde voor honderden mensen
op Walcheren. Hij heeft becijferd
dat in die tijd ongeveer 5 procent
van de Middelburgse en 25 procent
van de Vlissingse economie sa
menhing met de handel in Afrika
nen. Hij schrijft: 'Van alle Noord-
west-Europese steden was Vlissingen
vrijwel zeker de stad waarvan de eco
nomie het meest georiënteerd was op
de slavenhandel'. Rijk zijn de onder
nemers er niet van geworden, de
nettowinst kwam in de bloeiperi
ode 1755-1780 gemiddeld uit op 5
procent.
De Kok: ,,Kijkend naar dat verle
den hoeven wij ons niet schuldig te
voelen. Als actievoerders nu met de
slavenhandel op de proppen ko
men, als ze zeggen dat moderne
Nederlanders nog rechtstreeks pro
fiteren van de slavenhandel van
toen, dan is dat een heilloze weg.
Daarvoor is de geschiedenis te
complex. Het is wel nodig dat de
Nederlandse overheid aandacht be
steedt aan het onderwerp. De sla
venhandel werd immers uitge
voerd onder Nederlandse vlag. Dat
hoeven we niet weg te moffelen. Je
kunt zeggen dat Nederland de mo
rele plicht heeft om hedendaags ra
cisme te helpen bestrijden en zou
moeten investeren in bewustwor
ding."
komstig uit Hendrik-Ido-Ambacht
en woont nu in Den Haag. Vorig
jaar promoveerde hij aan de Uni
versiteit Leiden op een onderzoek
naar de economische effecten van
de Walcherse slavenhandel. De pu
blieksvriendelijke versie van dat
proefschrift is net verschenen.
In de inleiding vraagt de schrij
ver zich af: 'Waren de slavenhande
laren van destijds misdadigers?' Die
vraag leggen we hem voor: ,,Ik heb
in mijn boek bewust niet heel dui
delijk een antwoord gegeven. Op
dit moment is het zeker een heet
hangijzer. Je moet de vraag in de
tijd plaatsen. Als er vandaag de dag
slavenhandel wordt gedreven, is
dat zonder meer een misdaad. Maar
toen, meer dan tweehonderd jaar
geleden, was het dat niet. Ik heb het
best moeilijk met die vraag. Want
moet je standbeelden van slaven
handelaren in de haven gooien?
Het verleden is heel complex. Naar
de maatstaven van nu was vrijwel
iedereen toen misdadiger. In elk
geval waren er heel veel mensen bij
de slavenhandel betrokken. Laat ik
het zo zeggen: misschien worden
wij over tweehonderd jaar ook wel
als misdadigers beschouwd omdat
we het klimaatprobleem, de bio-
industrie niet goed hebben aange
pakt. Of door andere zaken waar-
van we nu nog geen weet hebben.
Waren de mensen in Vlissingen en
Middelburg toen medeplichtig aan
de slavenhandel? Medeplichtig is
niet het goede woord. De mensen
die schepen bouwden, die brood
leverden voor de zeelui, die bus
kruit en andere producten maakten
om in Afrika tegen slaven te ruilen,
die mensen dachten niet na over de
vraag of de slavenhandel slecht
was. Ze waren gewoon leveran
ciers."
Vlissingen en Middelburg waren
in de achttiende eeuw in de toen
malige Republiek verreweg de ac
tiefste steden in de slavenhandel.
Tussen 1730 en 1800 werden er vijf
honderd reizen ondernomen. Am
sterdam was in feite het grote eco
nomische centrum waartegen niet
viel op te concurreren. De Wal-
cherse steden specialiseerden zich
eigenlijk noodgedwongen in het
vervoer van Afrikanen naar Caribi
sche koloniën. Daar viel nog wat te
verdienen omdat de Amsterdam
mers die scheepvaart te risicovol
vonden. Er moest met Afrikaanse
slavenhandelaren zaken worden
gedaan, aan boord konden ziekte
en opstanden de winsten drukken.
De in 1720 opgerichte MCC bracht
de meeste slavenschepen in de
vaart. Daarnaast behoorden parti
culiere reders als Steven Matthijs
Snouck Hurgronje en zijn compag
non Abraham Louijssen vanaf 1760
tot de belangrijkste slavenhandela-
wel de enige manier om daadwer
kelijk tot verandering te komen.
Mensen laten nu hun stem horen
op een schaal die niet vaak voor
komt. Het kan zijn dat daardoor de
bewustwording echt doordringt en
uitsluiting en onderdrukking wor
den aangepakt."
Gerhard de Kok (1983) is histori
cus en bedrijfseconoom. Hij is af-
Slavenhandel was
ruim tweehonderd
jaar geleden geen
misdaad
SPOREN IN DE DELTA
In 2002 besloot de gemeente
Tholen de begraafplaats van
Schakerloo in het zuidoosten
van het eiland aan te wijzen tot ar
cheologisch monument. Hier
stond ooit de kerk van één van
Tholens belangrijkste dorpen, in
tussen geslonken tot de schilder
achtige buurtschap Oudeland. Het
kerkhof was in 2002 nog wel in ge
bruik, twee personen hadden er
nog plaatsen gereserveerd. In 2004
vond de laatste teraardebestelling
plaats.
Zonder Schakerloo geen stad
Tholen: een plaats die uiteindelijk
Schakerloo volkomen zou over
vleugelen. Van Schakerloo's oude
glorie resteert behalve het terpach
tige, hollebollige kerkhofterrein
met zijn mooie hek en peinzende
zerken alleen nog de naastgelegen
vate (drink- en brandput). Je mocht
er in de vijftiende eeuw niet in vis
sen, lezen we. Kerk en toren,
rechtshuis, molen en molenberg,
ze zijn allemaal verdwenen.
De oudste vermelding van Scha-
kerloo is te vinden in het oorkon-
denboek van Noord-Brabant, met
een ruime datering tussen 937 en
1147. Noord-Brabant? Jazeker, het in
1212/1213 bedijkte eilandje van Scha
kerloo hoorde aanvankelijk bij Bra
bant. Ten westen ervan stroomde
de Striene, die de grens met Zee
land vormde. Schakerloo lag strate
gisch. Er kwam een tol op de
Striene en de Oosterschelde.
Nieuwe bedijkingen maakten al
snel verplaatsing noodzakelijk. Bij
de nieuwe tol ontstond een plaatsje
met de sprekende naam Tholne of
Tholen. Het was het begin van het
einde voor Schakerloo. Tholen
kreeg rond 1366 stadsrechten. Scha-
kerloo had gelukkig nog zijn veer
op de stad Reimerswaal, in de
buurt van de huidige Oesterdam.
Tholen kreeg ook daarvan in 1462
de rechten in erfpacht.
Na verschillende overstromingen
kwamen in 1572 de Geuzen op het
nog Spaansgezinde Tholen. Ze sta
ken de molen van Schakerloo in
brand en namen waarschijnlijk ook
de (katholieke) dorpskerk onder
handen. Vier jaar later kwamen ze
1
terug en verwoestten de kerk gro
tendeels. Een verzoek om die weer
op te bouwen werd in 1590 door de
Gecommitteerde Raden van Zee
land geweigerd: men moest zich
maar 'behelpen metten kercken-
dienst binnen der stadt van der
Tholen'. De stenen van de kerk van
Schakerloo werden gebruikt voor
de bouw van de Noordbeer in Tho-
len, tussen de zoute en de zoete
vest. En de klokken gebruikte men
voor een nieuwe beiaard in de stad
huistoren daar.
Maar het had nog erger gekund.
Schakerloo bleef tenslotte als 'gere
duceerd dorp' voortbestaan: Rei-
merswaal, eens de derde stad van
Zeeland, is door de Oosterschelde
opgeslokt.
woensdag 10 juni 2020
waren bij slavenhandel betrokken
Haven van Middelburg, eind achttiende eeuw, door Mathias de
Sallieth. FOTO RIJKSMUSEUM AMSTERDAM/UITGEVERIJ WALBURGPERS
De Black Lives Matter-demon-
stratie afgelopen maandag op
het Abdijplein in Middelburg. foto
MARCO DE SWART
-Gerhard de Kok, historicus
Een tweewekelijkse rubriek
over Zeeuwse vondsten, histori
sche sporen en verhalen
Jan J.B. Kuipers
Vate van Schakerloo.
FOTO HMD DEKKER.
