én niet verstandig
Wat zegt de wetenschap y
Inbeelden en veranderen
helpt je van je nachtmerries af
Eureka! Puber-app tegen depressie
Enge dromen
kunnen het risico
op psychoses en
suïcide verhogen
19
'Dataïsme
heeft als een
kindsterretje
razendsnel een
plek veroverd
op podia'
5.
Dataïsme maakt
de toekomst niet
voorspelbaar
,,Als je maar over genoeg data
beschikt, zou volgens de 'leer van
het dataïsme' alles te voorspellen
zijn. Volgens Yuval Noah Hariri
(auteur van bestsellers als Sapiens
en Homo Deus, red) is de mens ei
genlijk niet meer dan een algo
ritme en daardoor erg voorspel
baar. Maar alle voorspellingen zijn
niet meer dan visies op de mens
en de wereld, geen onderbouwde
zekerheden.''
6.
Onafhankelijk dataïsme
bestaat niet
,,Data zijn een product van waar
neming. Er bestaat niet zoiets als
een volkomen objectieve dataset.
Er zit altijd perspectief in; bijvoor
beeld als je emoties of politieke
overtuigingen in hokjes probeert
te plaatsen. Getallen zijn ook
vraatzuchtig. Deze dorst naar
meer is geen toeval. Sociale media
als Facebook zijn ingericht op het
verzamelen van data en het laten
groeien van de getallen, wat een
spiegeling is van het kapitalisti
sche groeimodel dat erachter zit.
Data genereren winst, ze weten
mensen te overtuigen en betove
ren. Bij gebruikers draait alles om
het aantal volgers, likes.''
7.
Vier de
onvoorspelbaarheid
„Hoewel het altijd ingewikkeld is
wanneer je niet weet wat er gaat
komen, is het toch belangrijk om
in opstand te komen tegen men
sen die claimen dat zij weten wat
je gaat doen. Als overheden of
technologiebedrijven aan de hand
van data willen voorspellen wat je
gaat doen, dan word ik eigenwijs.
Ik ben een autonoom persoon die
heus nog wel onvoorspelbaar kan
zijn. Je moet in het geweer komen
tegen je eigen automatisering, ge
voed door het dataïsme. Niet om
afscheid te nemen van de vooruit
gang, maar om vragen te stellen bij
de techniek. En om te zien waar de
schoonheid van het leven ook ligt,
waar je verrast kan worden en
nieuwsgierig naar bent. Onvoor
spelbaarheid kan iets heel moois
zijn, iets heel positiefs.''
Zwetend en totaal in paniek wakker worden. Iedereen heeft wel eens
last van een nachtmerrie. Maar hoe kom je er vanaf?
Volgens slaaponderzoeker Jaap
Lancee (Universiteit van Amster
dam) kun je gelukkig iets doen aan
je nachtmerries. Af en toe een
nachtmerrie is niet iets om je druk
over te maken. Maar zo'n 2 tot 5
procent van de mensen heeft één
of meerdere nachtmerries per
week. En onder psychiatrisch pa
tiënten ligt dat getal zelfs op
30 procent. „Nachtmerries zijn
emotioneel zeer nare dromen. Als
je ze regelmatig hebt, hangt dat
vaak samen met andere emotio
nele problemen. Het verhoogt
zelfs het risico op psychoses en
suïcide'', aldus Lancee.
,,Uit onderzoek weten we dat
het in deze gevallen vaak gaat over
zich herhalende nachtmerries'',
zegt hij. Je droomt elke keer over
dezelfde gebeurtenis, bijvoorbeeld
dat je wordt overvallen door in
brekers. Als deze droom veel angst
veroorzaakt, is het niet gek dat je
daar de volgende dag niet over wilt
nadenken. ,,Je gaat het vermijden'',
stelt Lancee. ,,Maar juist die ver
mijding zorgt ervoor dat dit ver
haal met de inbrekers steeds meer
in het geheugen slijt en als het
ware wordt vastgelegd in een on
veranderlijk script.''
De drempel van de nachtmerrie
wordt steeds lager en de droom
start steeds sneller. Eerst moet je
bijvoorbeeld een enge man zien
om de droom te activeren, maar la
ter zorgen ook andere willekeurige
situaties ervoor dat de nachtmer
rie van start gaat. ,,De emotie
wordt dan ook steeds heftiger'',
legt Lancee uit.
,,Mensen zeggen vaak dat ze, zodra
die nachtmerrie begint, al precies
weten waar die eindigt.''
Hier zit de sleutel van de oplos
sing. De best onderzochte behan
deling voor nachtmerries is de zo
genoemde imagery rehearsal the
rapy, ook wel inbeelden en veran
deren genoemd. Bij de therapie
schrijf je jouw nachtmerrie in de
tail op en dan bekijk je welk mo
ment het meest angstaanjagend is.
Meestal is dat het moment net
voor wakker worden, vlak voordat
de inbrekers je willen neersteken,
bijvoorbeeld. Je kunt je dan afvra
gen wat jij zélf op dat moment zou
willen dat er gebeurt. ,,Je kunt zelf
een knuppel in je handen hebben.
Of een oplossing kan zijn om je in
te beelden dat de politie komt'',
zegt Lancee. ,,Dit is soms makke
lijker gezegd dan gedaan, zeker als
het gaat om enge dromen die een
reactie zijn op een traumatische
herinnering. Dan is het verstandig
om professionele hulp te zoeken."
Toch ziet Lancee dat deze me
thode kan helpen. ,,De behande
ling vermindert de emotionele la
ding bij de nachtmerrie en geeft je
het idee meer controle te kunnen
houden over je droom. Veel pa
tiënten hopen uiteindelijk de aan
gepaste droom te dromen. Verras
send is dat dit eigenlijk nooit ge
beurt. Als de behandeling aan
slaat, zie je vaak dat de nachtmer
ries simpelweg helemaal niet
meer terugkomen.''
Wetenschappers
vertellen over hun
eurekamoment. Dit
keer Loes Keijsers
(37), universitair
hoofddocent
ontwikkelings
psychologie bij de
Tilburg University.
,,In Nederland heeft een
op de vijf pubers last van
emotionele problemen,
zoals depressies, angst en
eenzaamheid. Een 'ge
wone' puber kampt ook
met moodswings en is wel
eens chagrijnig. Wij wa
ren benieuwd wanneer
sprake is van normaal pu
bergedrag en wanneer dit
gedrag een voorteken is
van een depressie.
Vaak wordt dit namelijk
niet herkend en krijgen
jongeren daardoor te laat
een behandeling. Na acht
jaar ontwerpen, puzzelen
en bijschaven is in maart
onze Grow It!-app live ge
gaan. Daat heeft bij mij tot
een groot inzicht geleid.
Natuurlijk snap ik als
geen ander dat jongeren
niet staan niet te springen
om mee te doen aan een
saaie vragenlijststudie.
Maar ik ben wel be
nieuwd hoe zij zich voe
len. Samen met kinder
en jeugdpsychiater Ma-
non Hillegers van het
Erasmus MC hebben we
daarom de Grow It!-app
bedacht en ontwikkeld.
Het is een zeer effec
tieve tool om microfluc
tuaties, heel kleine wijzi
gingen, te meten en te
analyseren. Deze app
geeft jongeren elke dag
een uitdaging en leert hen
om te gaan met stress.
Vijf keer per dag krijgen
deelnemers een minivra-
genlijst waarin ze vertel-
len hoe zij zich voelen.
Daarna doen ze een
challenge, waarmee ze
punten kunnen verdienen
en prijzen kunnen win
nen. In de eerste week-
hadden al meer dan 750
jongeren zich aangemeld.
Wij krijgen zo realtime-
inzichten in hoe het met
hen gaat.
Door deze app kunnen
we in de toekomst beter
voorspellen wie er een de
pressie ontwikkelt en wie
er 'gewoon' aan het pube
ren is. Op de lange termijn
hopen we dat jongeren
minder depressief worden
en dat ze op een adequate
manier om leren gaan met
stress.''
GO ZATERDAG 6 JUNI 2020
0-011000 -10
Filosoof Miriam
RaSCh. FOTO MERLIJN
DOOMERNIK
Universiteit
van Nederland
FOTO SHUTTERSTOCK
ELIANE NEUTEBOOM
Kijk op de site bij
J /wetenschap
-Jim Jansen
Wetenschap wordt gemaakt in samenwerking met NewSCientïSt en met
Universiteit
van Nederland
