'Terwijl we door
gevaarlijke tijden
gingen, hadden
we ook veel lol
met z'n allen'
J
RECENSIE
Dat was pas
een lockdown
die nog niets van de wereld hadden gezien.
Ze wisten niet wat er in Europa gaande was,
dus alleen al het feit dat ze daarheen gin
gen, riep allerlei fantasieën en gedachten
op. Zo'n atlas als Jakob Witbooi heeft in de
roman, waarmee hij probeert hun reis te
volgen, heb ik echt gevonden. Die paste net
in de grote zakken van een soldaat.
,,In Italië ontdekken ze een samenleving
waarin mensen op een andere manier met
elkaar omgaan en de zwarte soldaten niet
per se racistisch worden bejegend. Maar de
oorlog is nog niet voorbij of ze worden door
de legerleiding van de geallieerden direct
weer naar ras gescheiden. Vervolgens ko
men ze thuis en huppekee: Apartheid. Ik
heb er met historici en heel veel mensen in
Zuid-Afrika over gepraat: dit is het grote
verraad geweest. Churchill en Roosevelt
hadden beloofd dat de landen die tegen
Hitler vochten na de oorlog (weer) zelfbe
schikkingsrecht zouden krijgen. De docu
menten waarin dat stond, bestaan nog
steeds. Maar die belofte bleek alleen maar
te gelden voor Europa en de VS; niet voor
de miljoenen mensen in de koloniën.
,,De veteranen vormden de basis voor de
bevrijdingsbewegingen vanaf de jaren 50.
Die oud-soldaten hadden in Europa contact
gehad met de partizanen, die streden tegen
racisme en voor gelijkheid. Nu werd er
verschil gemaakt tussen witte en zwarte
veteranen. Blanken werden als helden ont
vangen en kregen een uitkering. Zwarten
kregen een fiets en een paar laarzen, en
konden vervolgens weer als knecht aan het
werk. Daar kwamen ze tegen in opstand.''
,,Dat racisme een vernietigende kracht is,
en dat het gevaarlijk is als die de hoogste
regionen van de samenleving, de politiek,
aanstuurt. Na de oorlog dachten veel men
sen dat we de ultieme vorm van racisme
hadden verslagen: het nazisme. Maar nog
geen drie jaar later kwam Apartheid en was
er doodse stilte. Het kwaad dat net was
overwonnen, stak weer de kop op. Dat leert
ons dat we alert moeten blijven en dat we
dit kwaad moeten blijven bestrijden.''
,,Ja, maar die brengen ook het beste in men
sen naar boven. De periode waarin ik, sa
men met anderen, streed tegen Apartheid
en voor de vrijlating van Nelson Mandela,
was de mooiste tijd van mijn leven. Terwijl
we door gevaarlijke en donkere tijden gin
gen, hadden we ook onwaarschijnlijk veel
lol met z'n allen - mensen van alle kleuren,
jong en oud, man en vrouw. Ik denk dat
het belangrijk is verhalen als deze te lezen,
omdat je je als lezer dan al een keer in zulke
ervaringen hebt ingeleefd en jezelf hebt
afgevraagd wat je in bepaalde situaties zou
doen. Voor mij heeft dat wel zo gewerkt.
Als meisje vrat ik verhalen over de verzets
strijders Hannie Schaft en Freddie Dekker.
Wat zij als jonge meiden durfden en de
den... Dat zette destijds mijn denkraam
wagenwijd open en heeft me geïnspireerd
om zelf ook moed op te brengen. Zo'n er
varing gun ik alle jonge
mensen. Want het biedt
vertrouwen in al het goede
waartoe de mens in staat
is.''
Scholen zijn dicht, we kunnen
niet op reis, veel leuke dingen
gaan niet door en we moeten
thuisblijven. Balen! Gelukkig
kunnen we appen en skypen en
hebben we tv en internet. Eten
is er in overvloed, er komt stro
mend water uit de kraan en in
principe 'doet' alles het nog.
We hoeven niet bang te zijn
voor bommen.
Dat was in de Tweede We
reldoorlog wel anders. De lock
down waarin de 9-jarige Elli
Katz terechtkwam, was heel
wat heftiger: zonder ouders,
broertje en zusje 'logeren' bij
mensen die ze niet kende, en
niemand mocht ervan weten.
Elli's relaas staat in Wij waren
erbij: Oorlogsherinneringen (Leo
pold i.s.m. Herinneringscen
trum Kamp Westerbork, €17):
waargebeurde verhalen met
foto's van toen over kinderen
en oorlog. Verteld door wie het
meemaakten aan de Schrijvers
van de Ronde Tafel, een groep
kinderboekenauteurs onder
wie Martine Letterie en Arend
van Dam.
Kinderen in concentratie
kampen, kinderen in jappen
kampen, kinderen op transport
naar Westerbork en verder, kin
deren op hongertocht, kinderen
van foute ouders, kinderen
(oké, pubers van 17) tewerk
gesteld in Duitsland. Maar ook
kinderen van Molukkers die na
de Indonesische onafhankelijk
heidsoorlog in datzelfde Wes-
terbork terechtkwamen. Goed
om weer even stil te staan bij
(de) oorlog. Heb je meteen een
idee hoe het is om nu kind te
zijn in Syrië of Zuid-Soedan.
—Annet de Groot
32
Lezen
Hoe reageerden de oud-soldaten daarop?
Wat kunnen we leren van dit verhaal?
Zijn strijd en verzet noodzakelijk?
Wij zijn de wrekers over
CONNY dit alles verschijnt bij
f BRAAM AtlasContact (€23).
JEUGD
Diverse auteurs
Wij waren erbij: Oor
logsherinneringen
