4 en 5 mei
JAAR
Roos Veldman-
Bolgen (87)
'Mijn vader was
Rijksduitser
in het Nederlands
verzet'
Historicus Chris
van der Heijden (65)
'Wie de werkelijkheid
wil reconstrueren,
kan niet om de
nuances heen'
Wadec
'De bevrijding was
voor hem minder
feestelijk'
14 DONDERDAG 30 APRIL 2020
Roos Veldman-Bolgen (87), is een zogeheten Rijks
duitser uit Zittau, op het Pools-Tsjechische drielan
denpunt. Aan het eind van de Eerste Wereldoorlog
vluchten hij en zijn Waalse vrouw naar Nederland.
Hun dochter Roos wordt in 1934 in Zwolle geboren.
Het gezin Bolgen is volkomen ingeburgerd als de
Tweede Wereldoorlog uitbreekt. Roos' vader,
pompmachinist bij de elektriciteitscentrale, moet
als Duitser in militaire dienst en zich elke ochtend
melden bij de Ortskommandantur. Tegelijkertijd is
hij actief in het Nederlandse verzet. Informatie die
hij van de Duitsers krijgt, speelt hij via zijn vrouw
door aan het ondergronds verzet.
Roos is 7 jaar als ze verplicht naar de 'Duitse
school' gaat. In het fotoboek Zwolle 40-45 zien we
haar tussen de Hitlerjugend. ,,We dragen kletter-
vesten en nazi-jasjes van de Bund Deutscher Madel.
We moesten zelf een hakenkruis kopen, maar mijn
moeder zei dat we daarvoor geen geld hadden.''
Omdat Roos op school het gebruikelijke Heil Hitler
niet wil roepen, moet zij voor straf tien keer op
nieuw de klas binnenkomen en de hitlergroet
uitbrengen. ,,Dan gehoorzaam je vanzelf', zegt ze
nu. Ook moet ze een opstel over Hitler schrijven. ,,Ik
wist niets van die man. Toen ik het weigerde, moest
ik nablijven. De Duits-Nederlandse lerares, Fraulein
Trifter, sloot me op in het lokaal. Ik kreeg geen letter
op papier. Ze sloeg mijn hoofd tegen de marmeren
schoorsteen. Sindsdien hield mijn moeder me zo
veel mogelijk thuis. Na de oorlog waren we vooral
bang dat mijn vader het land zou worden uitgezet.''
Als de bevrijding nadert, ontkomt hij net aan een
gewelddadige gevangenname. In de ogen van veel
Binnenlandse Strijdkrachten is Bruno Bolgen een
foute Duitser. Hij, die vluchtende Joden op doorreis
onderdak bood op zolder, wordt net op tijd gered
door bevriende verzetsmensen.
Bij de jaarlijkse herdenking op 4 mei gaan de
gedachten van Roos uit naar haar vader. ,,Hij moet
het erg moeilijk hebben gehad, al sprak hij daar, tot
zijn dood in 1973, nooit over. Na de oorlog mocht hij
lang niet terug naar zijn werk. Hij lag onder een ver
grootglas. Tot vrienden naar prins Bernhard schre
ven en hij eindelijk werd gerehabiliteerd.''
Sinds de jaren 90 is er de vraag of er landelijk met
Duitsland herdacht of gevierd kan worden. Uitno
diging van bondskanselier Helmut Kohl op 5 mei
ligt in 1995 nog gevoelig. Premier Kok hecht 'aan het
behoud van het nationale karakter van zowel 4 als 5
mei'. In 2012 spreekt bondspresident Joachim Gauck
ondanks protesten wel op Bevrijdingsdag. En dit
herdenkingsjaar zou Angela Merkel zijn gekomen.
Voor Roos is het om het even: ,,Het blijft gevoelig,
Duitsers bij de herdenking. Daar doe je niets aan.
Buitenstaanders begrijpen de situatie niet. Ik wil
alleen zeggen dat het nooit zwart-wit is.''
26 JULI
6 AUGUSTUS
9 AUGUSTUS
IN VRIJHEID
In Potsdam wordt de onvoorwaardelijke
overgave geëist van Japan, dat nog altijd
in oorlog is met de geallieerde naties en
onder meer Nederlands-Indië bezet
houdt. Stemt Japan niet in, dan volgt
directe en totale verwoesting.
De Amerikaanse bommen
werper Enola Gay dropt
een atoombom boven de
Japanse stad Hiroshima.
Naar schatting 78.000 men
sen komen ogenblikkelijk om.
De tweede Amerikaanse atoom
bom is bedoeld voor Kokura, maar
omdat het te bewolkt is boven die
stad, wordt uitgeweken naar
Nagasaki. Zo'n 74.000 mensen
laten het leven bij deze klap.
74
Wadec Salewicz (74) is de oudste
zoon van de 1e Poolse Pantser
divisiemilitair Michal Salewicz, die
onder meer Breda en Oosterhout
bevrijdde. Wadec houdt de her
innering aan de Poolse bevrijders
levend.
„Mijn vader is als jongen van 18 uit
Polen weggegaan om te vechten
tegen de nazi's. Hij heeft zijn ouders
en geboortehuis nooit teruggezien.
Zijn verhaal en dat van andere Poolse
jongens die hielpen bij de Neder
landse bevrijding is altijd onder
belicht gebleven. Daarom vertel ik
het zo vaak mogelijk. Ik organiseer
herdenkingsceremonies en ik vertel
hun verhaal op scholen en bijeen
komsten."
,,De oorlog was een gesloten boek
voor mijn vader. Hij had te veel mee
gemaakt om te vertellen wat hem
was overkomen. Hij keek weleens
oorlogsfilms op televisie, maar dat
deed hij dan in zijn eentje, met een
koptelefoon op. Ik had erg graag
geweten wat er toen in zijn hoofd
omging, maar hij wilde er niet over
praten. Ik kwam er pas na zijn overlij
den achter hoe bijzonder hij was. Mijn
neef, documentairemaker Koen van
Groesen, maakte de documentaire
Mijn Poolse opa. Daarin vertelt mijn
vader dat hij bij de bevrijding ieder
een Oranje boven hoorde zingen en
feest zag vieren, maar de bevrijding
was voor hem minder feestelijk. Net
als andere Poolse militairen die
Nederland hadden helpen bevrijden,
kon hij na de oorlog niet terug naar
zijn vaderland. Polen was door de
Sovjet-Unie ingelijfd.''
,,Voor mij is vrijheid dat ik kan zeggen
wat ik denk en kan doen wat ik wil.
De vrijheid van mijn vader was na de
oorlog ingeperkt. In Nederland was
hij vrij, maar toen hij naar Polen terug
wilde, moest hij een visum aanvragen.
Dat deed hem veel pijn.'' -KM
