De stand van vrijheid in Nederland
'Vrijheid is geen
eenrichtingsverkeer.
Wat jij als een
verworvenheid
beschouwt, zit een
ander wellicht
dwars'
JAAR
'Beperkte vrijheden in een verder vrij land'
Norah
IN VRIJHEID
'Norah's opa heeft
een ongelofelijke
moed getoond'
Gebre Woldeaarggiye in het asielzoekerscentrum
belandde, moest hij maanden wachten voordat hij
iets mocht ondernemen. ,,Ik had in Ethiopische
gevangenissen een afgrijselijke tijd doorgemaakt -
psychisch moest ik van die trauma's herstellen.
Alleen was hulp niet zomaar te krijgen. Ik sprak de
taal niet, mocht nog niet werken, kende amper
mensen. In die periode besefte ik dat alleen een
vrije ruimte niet genoeg is om vrij te zijn. Wat
betekent vrijheid als je geen middelen hebt om
er gebruik van te maken?''
Daan Roovers legt tijdens lezingen haar publiek
drie definities van vrijheid voor. De versie van pre
mier Mark Rutte (vrijheid is kunnen kiezen wat je
wilt doen), één van haar zoon (vrijheid is met rust
gelaten worden) en één van de Franse filosoof
Jean-Jacques Rousseau (1712-1778). Hij ziet vrijheid
als gehoorzamen aan een algemene wet die je jezelf
hebt opgelegd - pas dan raakt de mens volgens
Rousseau vrij van de willekeur. Roovers: ,,Ik laat
na uitleg van deze definities iedereen kiezen welke
de beste is. Je raadt het alRutte wint, soms ook de
omschrijving van mijn zoon, maar nooit Rousseau.
In deze tijd wordt zijn idee dat vrijheid bestaat uit
het opvolgen van een algemene regel, ook al ben je
het ermee eens, als betutteling gezien, als iemand
de wet voorschrijven. Daar zijn we, als individuen
die baas over hun eigen bestaan willen zijn, niet
meer van gediend.''
De essentie van vrijheid is dat die ook haar gren
zen heeft. ,,Bij grote kwesties ontstaat geregeld een
spanning tussen mensen die zich verbonden voelen
met Nederland op basis van symbolen en tradities'',
zegt Putters, ,,en mensen die juist binding met
Nederland ervaren op basis van de burgerlijke vrij
heden. Denk aan de discussie over Zwarte Piet. Wat
de één als vooruitgang ziet, ervaart de ander als een
verlies, als een vrijheid die wordt afgenomen.''
Het is voor een vrij land noodzakelijk dat dergelijke
discussies worden gevoerd. Putters: „Vrijheid is
geen éénrichtingsverkeer. Wat jij als een verwor
venheid beschouwt, zit een ander wellicht dwars.
Daarover moet je in gesprek.''
Zo gaan de vrijheid van meningsuiting en de vrij
heid van religie niet altijd zonder conflict samen.
,,In ons land ligt dat zelfs nog wat gevoeliger, omdat
religie los is komen te staan van het openbare le
ven.'' Het recente rumoer over gebedsoproepen van
moskeeën is daar een voorbeeld van. „Dergelijke
kwesties zorgen voor tumult. Zo'n dialoog is juist
goed. Dat hoort bij een open, vrije samenleving.''
„Nederlanders gaan altijd in discussie'', onder
vindt Gebre Woldeaarggiye vrijwel dagelijks. Of het
nou om geloof gaat, om voetbal of om politiek. ,,Ik
was in het eerste jaar van mijn studie stomverbaasd
dat studenten na een college de docent allerlei vra
gen stelden, omdat ze de les niet hadden begrepen.
In mijn moederland is dat ondenkbaar. Bij twijfel
stel je geen vragen aan een docent, of aan je vader.''
Het kostte de Ethiopische Nederlander zeker twee
jaar om die schroom van zich af te gooien. ,,Net zo
als ik in cafés nu met mensen in gesprek ga zonder
dat ik me eerst afvraag aan welke kant ze staan en
of ik wel mijn mening kan geven. Voor geboren
Nederlanders is dat allemaal doodnormaal. Voor mij
betekent die openheid een ongekend groot geluk.''
4 DONDERDAG 30 APRIL 2020
Oranje-fans
kijken een
wedstrijd van
het Nederlands
elftal op grote
schermen bij
de Biergarten,
Rotterdam.
FOTO JAN DE GROEN
De schrijver is hoofdredacteur van Het Parool, dat op
25 juli 1940 als gestencilde, illegale verzetskrant begon.
VOOR EN NA CORONA
In de crisis rondom corona staan
Nederlanders een deel van hun
vrijheid af. Leidt die beperking
tot een grotere waardering van
vrijheid?
Kim Putters zou persoonlijk niet
snel een parallel trekken tussen
de Tweede Wereldoorlog en het
leed dat Covid-19 veroorzaakt.
„Alleen al omdat oorlog het
resultaat is van een gewetenloos
opererend regime op basis van
terreur en bezetting, terwijl een
virus over een ongrijpbare kracht
gaat. Daarbij is er een groot ver-
schil tussen beperkte vrijheden
hebben in een verder vrij land, of
onderdrukt worden door een
kwaadaardig en moordzuchtig
regime'', zegt de SCP-directeur.
Niettemin hoopt hij dat de corona
crisis het besef doet toenemen dat
het niet gewoon is altijd maar te
gaan en staan waar we willen.
„Vrijheid is nooit af. We moeten
ervoor blijven vechten. Zeker nu
de generatie die de oorlog aan den
lijve heeft meegemaakt ons lang
zaam ontvalt, en de oorlog daar
mee niet langer een onderdeel van
het communicatieve geheugen is,
maar overgaat in het culturele
geheugen.''
4 en 5 mei zijn voor veel Neder
landers een jaarlijks ijkpunt.
Putters: ,,Het zorgt voor verbon
denheid, een gevoel dat we bij
elkaar horen. In Nederland
hebben we maar een paar van
die momenten en die moeten we
koesteren. Want het blijft een
belangrijke vraag - dat was voor
corona zo en dat zal zo blijven -
hoe we in zo groot mogelijke
vrijheid kunnen leven en tegelijk
de waarde ervan blijven inzien.''
1
De Joodse grootvader van Norah
Blom (1) ontsnapte in de Tweede
Wereldoorlog aan vervolging en
moord. Zijn zoon, Norah's vader
Peter Blom, hoopt dat zij de dap
perheid van haar opa heeft geërfd.
,,Mijn vader was een Joods Amster
dams jongetje van 10 toen de oorlog
uitbrak'', zegt Peter Blom. ,,Op zijn
12de werd zijn gezin opgehaald en
naar de Hollandsche Schouwburg
gebracht. Dit was toen een verzamel
plaats waarvandaan Joden naar
concentratiekamp Westerbork
werden gebracht.
De kinderen verbleven gescheiden
van hun ouders in de crèche aan de
overkant. Vlak voordat Norah's groot
vader in de rij naar de crèche ging
staan, had zijn vader hem wat geld
gegeven en gezegd dat hij moest
proberen weg te lopen. 'Niet bang
zijn', was het laatste dat zijn vader
tegen hem zei.
De Duitser die hen bewaakte was of
heel dom of heel goed. In elk geval is
het Norah's grootvader gelukt om
een kwartslag te draaien en de rij uit
te lopen. Hij is heel rustig, zijn ster
lospeuterend, naar de hoek van de
straat gelopen. Daar is hij gaan
rennen.''
,,De tweeënhalf jaar daarna heeft
Norah's grootvader in zijn eentje door
Nederland gezworven, van onder
duikadres naar onderduikadres. Toen
de oorlog was afgelopen, was zijn
familie er niet meer. Zijn huis was
weg en hij bleef alleen achter. Toch
heeft Norah's opa weer kunnen lief
hebben. Hij trouwde en kreeg twee
kinderen, mijn broer en mij. Nu is hij
89 en woont hij met mijn moeder,
Norah's oma, in een huisje bij onze
boerderij in de Betuwe.
Vrijheid is voor Norah spelen met
haar grote zus Simcha en knuffelen.
En dat ze kan zijn wie ze is. Het is
voor haar opa nooit meer vanzelf
sprekend geworden om gewoon te
zijn wie hij is. Zich verbergen is in
de oorlog voor hem een instinct
geworden.'' -Kirsten Munk
Deze en de volgende bijdragen uit:
'75 jaar vrijheid', 75 portretten van
Nederlanders uit elk geboortejaar
sinds 1945. Gefotografeerd door
Bert Teunissen.
Vind ze alle ook op: vrijheid.nl
