75 jaar
Bevrijding
t
8 NIEUWS
In Zwanenzang 1945brengt Walter Kempowski de laatste
dagen van nazi-Duitsland tot leven. Brieven, dagboeken en
memoires zorgen voor een aangrijpend beeld.
dinsdag 28 april 2020
Hans van Zon
Rotterdam/Berlijn
e laatste dagen
van het Derde
Rijk zijn een
dodendans en
een apocalyps
ineen. Op 20
april 1945 viert
Adolf Hitler zijn
laatste verjaardag. In zijn bunker in
Berlijn, het laatste toevluchtsoord in
nazi-Duitsland dat verkruimelt on
der het oorlogsgeweld. Op het mo
ment dat daar in grafstemming de
glazen worden geheven, zien bevrij
ders het onbeschrijfelijke leed in de
vernietigingskampen. Op 25 april ge
ven Amerikaanse en Russische sol
daten elkaar aan de Elbe de hand, en
worden in New York de Verenigde
Naties opgericht. Weer vijf dagen la
ter pleegt Adolf Hitler zelfmoord en
op 8 mei geeft nazi-Duitsland zich
definitief gewonnen. Europa viert na
slopende oorlogsjaren de vrede.
Zwanenzang 1945 - in vertaling uit
gebracht door uitgeverij Thomas Rap
- is een collectief dagboek. Walter
Kempowski put uit brieven, dag
boeken, memoires en verslagen en
kijkt daarmee door de ogen van
hoofdrolspelers tot slachtoffers naar
de turbulente, laatste oorlogsdagen.
Deze aangrijpende vorm van recon
structie gebruikt de in 2007 overle
den Duitse schrijver ook in de voor
gaande negen delen van zijn serie
Echolood, waarvan Zwanenzang 1945
het slotstuk is. Hij legde daarvoor
vanaf de jaren 80 een enorm archief
Walter
Kempowski
kijkt door
de ogen van
hoofdrol
spelers tot
slachtoffers
naar het
einde van
de oorlog
aan van 3,5 miljoen 'kleine, niet ge
publiceerde autobiografieën'. Slacht
offers en daders, kopstukken en
'kleine mensen', geven daarin een
beeld van de ondergang, de politieke
verblindheid, doodsangst en hoop in
de laatste weken van het Derde Rijk.
Vrijdag 20 april 1945
'Eigenlijk werd Hitlers verjaardag
niet meer gevierd', schrijft Albert
Speer, zijn minister van Bewapening.
'Hij moet het gevoel hebben gehad
dat hij, anders dan door zijn medelij
den, niet meer overtuigend was. Nie
mand wist goed wat hij moest zeg
gen.' Volgens kamerdienaar Heinz
Linge wil hij niet worden gefelici
teerd, omdat 'er volgens hem niets
was waarmee hij gelukgewenst kon
worden'. Zijn conclusie sluit aan bij
de beelden van Hitlers ontmoeting
met een afvaardiging van de Hitler-
jugend bij de bunker van de rijkskan
selarij. Een ziekelijk man staat hen
schuchter te woord en probeert te
verdoezelen dat zijn linkerarm
schokt.
De Deense journalist Jacob Kro-
nika schrijft vanuit Berlijn dat 'dit
volgens de Berlijners de laatste ver
jaardag van Hitler is'. 'Jarenlang heb
ben ze Heil! geroepen. Nu haten ze
hem, ze zijn bang voor hem, door
hem hebben ze dood en ellende te
verduren. Maar ze hebben de kracht
en de moed niet zich aan zijn de
monische macht te ontworstelen.
Wanhopig en passief wachten ze op
het laatste bedrijf van dit oorlogs
drama.'
Ruim 300 kilometer westwaarts, in
het net bevrijde vernietigingskamp
Bergen-Belsen, schiet de Britse luite
nant Michael Gow, in een kramp.
'We zagen ziekenwagens af en aan
rijden en we zagen niet waarom de
brancards op de dekens na leeg wa
ren, tot we ontdekten dat het vol
strekt onmogelijk was onderscheid te
maken tussen een brancard met al
leen dekens of een met een lichaam
erop. Zo uitgemergeld waren de ge
vangenen', schrijft Gow in zijn dag
boek. 'Bergen-Belsen was het ver
schrikkelijkste wat ik ooit heb gezien
en ooit zal zien.'
Woensdag 25 april 1945
Langs de Elbe, bij Torgau (tussen Ber
lijn en Dresden) ontmoeten het wes
telijke en oostelijke front van de geal
lieerden elkaar. De Amerikaanse lui
tenant Albert L. Kotzebue schrijft
daarover: 'Door mijn veldkijker kon
ik mannen in bruine veldjasjes onder
scheiden. Ik wist meteen dat het Rus
sen moesten zijn, want iemand had
me verteld dat de Russen hun onder
scheidingen ook te velde droegen.'
'We waren allemaal erg opgewon
den', noteert de Russische officier
Aleksander Gordejev. 'Op een stuk
zeil dat we op het gras hadden uitge
spreid, werden Russische wodka en
een eenvoudig hapje opgediend.
Daarna brachten de Amerikanen en
onze soldaten een toost uit. Opdat
er nooit meer oorlog zou zijn.'
Persfotograaf Allan Jackson is erbij.
Hij maakt foto's van de ontmoeting
aan de Elbe, laat de Amerikanen en
Russen handen schudden op de op
geblazen brug bij Torgau. 'Twee da
gen later prijkte mijn foto op de voor
pagina's van de grootste kranten. Na
verloop van tijd werd mijn foto be
schouwd als de op een na beste foto
uit de Tweede Wereldoorlog. Alleen
GO
De doodsstrijd
van nazi-Duitsland
