ZEELAND GEBOEKT
Vanuit mijn
laagland,
bijziend
8 ZEELAND
Brevierende nonnetjes en monniken kom je op Schouwen niet meer tegen. Maar wie
leest en beleeft kan terug naar de religieuze middeleeuwen. De dit voorjaar
verschenen fietsgids Kloosterrijk Schouwen van Henk Dalebout wijst de weg.
In deze coronavolle tijden mogen we nog
wel fietsen. Met mate en op gepaste af
stand van elkaar. Maar het mag. Dus is een
boekje met fietsroutes langs verdwenen
Schouwse kloosters helemaal zo'n slecht
idee nog niet. Je moet er wel inlevingsvermo
gen voor hebben, want in het beste geval zijn er
een luidklokje en nog wat in een schuur herge
bruikte kloostermoppen te vinden. Fantasie is
dus ook welkom voor wie het Spiritus Jesu
Christi of het Da Pacem Domine over de velden
wil horen echoën.
Met die kloosters in het boek van Henk Dale
bout begeven we ons vijf eeuwen en meer te
rug in de tijd. Naarmate de Watergeuzen vanaf
1568 meer en meer vaste voet aan de grond kre
gen in de tot dan katholieke Lage Landen, raak
ten de in de eeuwen daarvoor gestichte kloos
ters in het nauw. Vanuit Zeeland vluchtten de
meeste kloosterlingen naar Antwerpen en
Brugge. De nieuwe machthebbers zorgden er
voor dat hun gebouwen al snel in verval raak
ten en met de grond gelijk werden gemaakt.
Het boek biedt vier routes: Noordwelle-west
en -oost, beide 15 kilometer, route Midden-
schouwen van 30 kilometer en route Zierikzee-
stad van 4 kilometer. Het geheel is systema
tisch en handig opgebouwd. Elk eerste deel van
een hoofdstuk is ingeruimd voor een zakelijke
routebeschrijving. Zo leidt de eerste rondgang
vanaf de Corneliuskerk in Noordwelle naar het
zuiden langs de kust naar Burghsluis. Pas in
Burgh-Haamstede zijn er twee locaties aan te
wijzen waar kloosters hebben gestaan. De
tocht voert vandaar via Renesse terug naar het
startpunt. We lezen over meekrap, dijken, inla
gen, de ringwalburg, kerken.
Nonnenklooster
De informatie over de verdwenen kloosters is
na die routebeschrijving samengebracht in het
tweede deel van het hoofdstuk. Beperken we
ons hier tot route Noordwelle-west, dan gaat
het om het nonnenklooster Leliëndale in
Burgh-Haamstede. Het lag pal naast het gere
construeerde deel van de Karolingische burcht
waar sportpark Van Zuijen is. Dalebout heeft in
archieven en eerdere publicaties veel vermel
dingen van het klooster Leliëndale gevonden.
De mooiste komt uit het in 1530 opgemaakte
rapport van een keizerlijke commissie die de
door de Sint Felixvloed veroorzaakte schade
moest opnemen. Op 7 december van dat jaar
Zeeuwse schrijvers
Spanje, Brabant, Zeeland, een
volgorde durf ik niet te ge
ven. De drie gebieden
die belangrijk waren in het bestaan
van Anton van Kraaij (1939-1995),
jarenlang een vooraanstaande fi
guur in het Zeeuwse literaire leven.
Vanwege zijn werk voor wat toen
nog de Provinciale Bibliotheek van
Zeeland heette. Vanwege zijn orga
nisatorische inspanningen, zo
richtte hij in 1975 samen met Wim
Hofman het tijdschrift Slib op,
voortgezet als de befaamde Slib
reeks. En vanwege zijn poëzie,
waarvoor hem in 1977 de provinci
ale aanmoedigingsprijs werd toe
gekend. Een aanmoediging die ach
teraf bezien eerder als ontmoedi
ging lijkt te
hebben ge
werkt: Van
Kraaijs gepu
bliceerde oe
uvre bleef heel
klein, wat ge
dichten in tijd
schriften,
het in 1979 als
negende deel
van de Slib-reeks verschenen bun
deltje De bochel, punt.
Op bijster veel erkenning mocht
hij niet rekenen, al nam de schrijver
van een ingezonden stuk in de PZC
hem in bescherming: 'Laten wij
toch dankbaar zijn, dat we een An
ton van Kraaij in de provincie Zee
land hebben'. Een nieuwkomer in
Zeeland, met wortels in het Bra
bantse Helmond, wat je meteen
aan hem hoorde. Maar in zijn ge
dichten ging hij steevast naar
Spanj e, liefst in het voetspoor van
Spaanstalige dichters als Jorge
Manrique uit Castilië en César Val-
lejo uit Peru. Zie bijvoorbeeld De
bochel waar een jaarmarkt wordt
aangedaan, stoffig, maar in kleuren
en geuren beschreven, een 'won
derlijk, vreemd fragrante geur' om
precies te zijn, ben benieuwd wat je
dan te ruiken krijgt.
Balling
Hij was, vanuit de Provinciale Bi
bliotheek, Hans Warren heel be
hulpzaam toen die de Spiegel van de
Nederlandse poëzie samenstelde. In
deze bloemlezing is Anton van
Kraaij ook zelf aanwezig met onge
twijfeld zijn mooiste gedicht. Niet
Brabants, niet Zeeuws, maar
Spaans, tot en met de titel El dester-
rado. De balling, betekent dat. Een
balling, dat is Anton van Kraaij, do
lend tussen kunstenaarschap
en ambtenarendom, tussen Spanje,
Brabant en Zeeland, misschien heel
zijn betrekkelijk korte leven ge
weest: 'Zeg niet dat ik niet geloof/ als
ik weer eens door een molshoop loop
- mag hij niet klagen die 't geliefde
moederlijf verstoot? - vanuit
mijn laagland, bijziend staar ik naar
m'n bergen'.
vertrok een gezel
schap van zeven
mensen te paard
vanuit Zierikzee
naar Westen-
schouwen. Dan
meldt het verslag
(p. 38): 'Alzoet
avent begost te
woirden, soe sijn
wijvanWesten-
schouwen wederom gereden noertweert up
langes de duynen tot in een jouffrouwcloester-
ken, genoempt Leliëndaele, liggende tusschen
Burght ende Haemstede, in welcke cloesterken
wij dien nacht zijn ghebleven'.
Niet veel later begon de opkomst van het pro
testantisme. In 1559 besloot de antikatholieke
koningin Elizabeth I in Engeland alle kloosters
te sluiten. Nonnen uit Dartford kwamen via
Antwerpen in het klooster Leliëndale terecht.
Ze hadden het er niet breed. In 1568 werd het
klooster gesloten. In de daarop volgende eeu
wen gaf een verhoogde weide met daaromheen
een ringsloot aan waar het complex had ge
staan. In 1899 liet Joost van de Vate er bouw
land van maken. Bij de egalisatie werden fun
damenten en kelders van het kloosters ge
ruimd. Van die werkzaamheden is een histori
sche foto in het boek opgenomen (p. 42).
Er komen twaalf kloosters aan bod, waarvan
zeven in de stad Zierikzee. Bijzonder was het
Lauriesklooster in Bethlehem in het dorp Ren-
gerskerke, 3 kilometer ten noordwesten van
Zierikzee. Nog voor het klooster kon worden
ingewijd, overstroomde het dorp in 1486.
Tegelfragment
Het is verrassend hoe weinig er van het devote
leven is overgebleven. Het tegelfragment met
de van een kruinschering voorziene monnik is
afkomstig van het klooster van de Grauwe Zus
ters in Haamstede. Van het klooster Bethlehem
net ten zuiden
van Scharen-
dijke is de uit
1482 stam
mende luidklok
bewaard. Die
hangt nu in de
nieuwe Bethle-
hemkerk in
Scharendijke.
Met een pas
send rand-
ZB Bibliotheek van Zeeland: de uit het klooster
Sion in Schuddebeurs afkomstige bijbel uit
1537. Een attente bibliothecaris kocht het boek
in 1905 aan.
Henk Dalebout (1958) werkt bij bakkerij-
grondstoffenfabriek Zeelandia in Zierikzee en
haalt als amateurhistoricus veel verleden naar
het heden. De Sichting Kloosterinitiatieven gaf
hem net dat zetje om zijn speurwerk in een
boek om te zetten. Kloosterrijk Schouwen kan
ongetwijfeld worden gecombineerd met een
vorig jaar gepresenteerde website waarop de lo
caties van de twaalf verdwenen kloosters zijn
vastgelegd in gps-coördinaten. Handig voor de
fietser die bang is te verdwalen tussen de mon
niken en nonnetjes.
dinsdag 28 april 2020
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
GO
Langs verdwenen kloosters
Jan van Damme
De bochel
Mario Molegraaf
Tegelfragment gevonden in de buurt van het klooster van de
Grauwe Zusters in Haamstede. Foto in boek Kloosterrijk
Schouwen, fotouitgeverijwalburgpers
Henk Doleboqi
schrift (p. 80): In de toren van de kerk
'Maria is mijne van Scharendijke hangt de
naeme, mijn ge- luidklok van klooster
luit is Jesus be- Bethlehem uit 1482. Foto in
quame'. Een an- boek Kloosterrijk Schou
der pronkstuk is wen. foto uitgeverij walburgpers
te vinden in de
Vv
-
Het ruimen van de restanten van klooster Leliëndale in Burgh-Haamstede in 1899.
Foto in boek Kloosterrijk Schouwen. foto collectie w.p de vrieze
Henk Dalebout: Kloosterrijk Schouwen
- Uitgeverij WalburgPers, 170 pagina's,
19,99 euro.
