Mannen en vrouwen
gelijk? Slavernij
afschaffen? Lange tijd
waren dat gevaarlijke
gedachten
moet, of het nu gaat om plastic soep, het
klimaat, de almaar toenemende werkdruk
of om exorbitante winstuitkeringen aan
aandeelhouders, wat ten koste gaat van
mensen op de werkvloer. Het zijn giganti
sche problemen, waar de politiek al niets
aan lijkt te kunnen veranderen, dus wat
zou je er zelf tegen kunnen doen? Boeken
blijken dan een inspiratiebron, gebruiks
aanwijzing en machtig wapen in één.
Als je iets wilt veranderen, moet je eerst
beseffen dat het anders kan. Niet voor niets
is een bekende protestleus 'Ben realistisch,
eis het onmogelijke'. Vrouwen die een poli
tieke functie hebben of mogen stemmen?
Volstrekt onmogelijk in het grootste deel
van de geschiedenis, ook in Nederland.
Totdat arts en vrouwenrechtenactiviste
Aletta Jacobs haar pen op het papier zette.
Als voorzitter voor de Vereniging van Vrou
wenkiesrecht schreef zij talloze artikelen,
pamfletten en boeken, zoals Vrouwenkies
recht uit 1914, waarmee ze zowel vrouwen
als de heren politici duidelijk maakte dat
vrouwen moesten kunnen stemmen en
gekozen worden. In 1919 werd de wet aan
gepast, waardoor mannen en vrouwen
sindsdien dezelfde rechten hebben.
Tegenwoordig lijken heel andere dingen
onmogelijk. Welvaart zonder economische
groei bijvoorbeeld. We denken dat meer
altijd beter is en dat een land alleen wel
varend kan zijn als er ieder jaar meer wordt
verdiend. Maar in De donuteconomie laat de
Britse econoom Kate Raworth zien dat je
een economie prima welvarend kunt ma
ken zonder dat streven naar eeuwige groei.
Sterker: dat er in een circulaire economie
meer baanzekerheid is, een eerlijker verde
ling van welvaart, en nauwelijks vervuiling.
Op het moment dat dit soort dwarse den
kers hun boeken publiceren, lijken ze vaak
radicaal, op het krankzinnige af. Maar de
gedachten die ze de wereld in sturen, zor
gen ervoor dat vastgeroeste denkbeelden
worden losgelaten en een samenleving zich
kan blijven ontwikkelen. Dat gaat natuur
lijk niet zonder slag of stoot. Toen Charles
Darwin in 1859 The Origin of Species publi
ceerde, leidde dat tot een vloedgolf aan
kritiek en felle reacties. Hoe durfde hij te
beweren dat het leven op aarde niet gescha
pen was door God? Evolutie? Onzin! Men
sen die van dieren afstammen? Blasfemie!
Collega-wetenschappers, religieuze leiders
en journalisten buitelden over elkaar heen
in hun afkeuring. Maar alle kritiek kon niet
voorkomen dat The Origin of Species een
enorme versnelling gaf aan wetenschap-
pelijk onderzoek, noch dat het boek voor
goed de manier veranderde waarop wij als
mens naar onszelf kijken.
Gelukkig zijn de radicale ideeën nog niet
op en zorgen ze ook tegenwoordig voor
opschudding. Een paar jaar geleden publi
ceerde Rutger Bregman de bestseller Gratis
geld voor iedereen; hoe utopische ideeën de
wereld veranderen, waarin hij laat zien hoe
dit soort mentale revoluties achteraf wor
den gezien als hoogtepunten in de mense
lijke beschaving. Maar op het moment zelf
worden ze in het beste geval bestempeld
als utopische dromerij, in het slechtste
geval als staatsgevaarlijke hersenspinsels
die maar het beste verboden kunnen wor
den. Het volk politici laten kiezen? Slavernij
afschaffen? Lange tijd waren dat gevaarlijke
gedachten om te hebben, en nog gevaarlij
ker was het er boeken over te schrijven.
Bregman gebruikt die achtergrond om te
laten zien dat er ook nu utopische ideeën
bestaan die in de toekomst weleens heel
normaal zouden kunnen worden. Een
basisinkomen bijvoorbeeld: iedereen,
werkend of niet, krijgt een gegarandeerd
inkomen van de staat, zonder verplichting
of voorwaarde. Dat zou niet alleen veel
mensen boven de armoedegrens tillen,
maar ook de geld slurpende bureaucratie
van Belastingdienst en uitkeringsinstanties
overbodig maken. Natuurlijk kreeg ook
Bregman veel kritiek op zijn boek (toegege
ven: niemand eiste dat het verboden zou
worden), maar op steeds meer plekken in
de wereld wordt het idee van een basis
inkomen inmiddels serieus genomen.
Het besef dat het anders kan, is een goed
begin, maar hoe breng je dat besef in de
praktijk? Ook daar geven boeken antwoord
op. Natuurlijk zijn daar de biografieën die
een inspirerend voorbeeld kunnen geven.
Heel leerzaam, juist ook voor de verande-
raars van nu, is The Rebellious Life of Mrs.
Rosa Parks van Jeanne Theoharis. Zij prikt
de mythe door dat Rosa Parks in haar eentje
en bijna per ongeluk een busboycot veroor
zaakte die een einde maakte aan de rassen
scheiding in het Amerikaanse busvervoer.
De biografie van Theoharis laat zien dat die
mythe weinig recht doet aan Parks, of aan
wat er nodig is voor een succesvol protest.
Uit haar biografie komt Rosa Parks naar vo
ren als een zeer politiek bewuste vrouw die
goed wist hoe belangrijk het is om een pro
test intensief voor te bereiden. Een vrouw
ook die besefte dat saamhorigheid van een
groep belangrijker is voor het slagen van
een protest dan het aantal mensen dat eraan
meedoet.
Door haar werk voor de burgerrechten
beweging was Parks ervan op de hoogte dat
de beweging een rechtszaak voorbereidde
om de rassenscheiding aan te vechten. Het
was wachten op de 'ideale arrestatie' om die
rechtszaak te kunnen beginnen. Toen ze op
die decemberdag in 1955 weigerde op te
staan in de bus en ze gearresteerd werd,
wist ze ook dat ze die arrestatie moest aan
vechten om het hele radarwerk van rechts
zaak en boycot in gang te zetten. Dankzij
de intensieve samenwerking tussen de
burgerrechtenbeweging, scholen en kerk
gemeenschappen, was de zwarte bevolking
van Montgomery van de busboycot op de
hoogte en deed er massaal aan mee. Ze hiel
den het net zo lang vol totdat een jaar later
de segregatie in het busvervoer inderdaad
werd afgeschaft. Parks biografie leest als een
handboek voor protest. De belangrijkste
lessen: doe het niet alleen, werk samen en
zorg voor een goede voorbereiding.
32
