Virologen pleiten voor
22
Onderzoeker
Jonathan Ball schat
tijd voor ontwikkeling
op minstens een jaar
Onderzoekers
maken overuren
in laboratoria.
De wereld zit te
springen om een
vaccin tegen het
coronavirus Covid-19
Hoe verloopt de
zoektocht en
wanneer levert die
resultaat op?
e race om een vaccin be
gint op 10 januari. Op
die vrijdag zetten Chi
nese wetenschappers de
genetische code van co
ronavirus Covid-19 on
line. Het is het startsein
voor de zoektocht naar een vaccin, op ver
schillende plekken in de wereld. Niet al
leen in laboratoria van overheden, zoals in
de VS en in Australië, maar ook van be
drijven, waaronder Johnson Johnson en
Moderna Therapeutics.
De ontwikkeling van een vaccin dat het
afweersysteem in het lichaam aan het
werk zet, is geen sprint, het is een lange,
lange marathon. ,,Het ontwikkelen van
een effectief middel kost veel tijd'', zegt
hoogleraar Roel Coutinho, ex-directeur
van het Centrum Infectieziektebestrij-
ding. ,,Geef ons minstens een jaar'', stelt
viroloog Jonathan Ball van de Universiteit
van Nottingham in Engeland. Alleen het
Chinese bedrijf WuXi Biologix is veel op
timistischer. Dat beweert behandelingen
met antilichamen in vier a vijf maanden
massaal te kunnen produceren. Dat zal in
mei of juni moeten blijken.
Toen Sars, ook een coronavirus, zich in
2003 manifesteerde, duurde het twintig
maanden voordat er een vaccin kon wor
den uitgetest op de eerste mensen. Bij de
uitbraak van het zikavirus in 2015, lukte
dat al na tien maanden.
In de 'gereedschapkist' tegen ziekten die
worden verspreid door een virus, behoren
vaccins tot de beste instrumenten. Dank
zij nieuwe technieken, vooruitgang in het
dna-onderzoek en betere internationale
samenwerking is de ontwikkeling van
vaccins al enorm versneld. Toch blijft die
niet alleen tijdrovend, maar ook kostbaar
en ongewis. De kosten lopen al op tot 250
miljoen euro en gemiddeld een op de tien
onderzoeken levert iets op. Als er een vac
cin is, moet dat nog worden uitgetest op
dieren en op mensen. Als viroloog Jona
than Ball gelijk krijgt, zou Covid-19 dus
begin volgend jaar effectief kunnen wor
den bestreden.
Toverkogels
Voor virale infecties zijn er twee behan
delingen: met kleine moleculen of met
antilichamen. De juiste kleine moleculen
zorgen ervoor dat virussen zich niet meer
kunnen reproduceren. Dergelijke antivi-
rale middelen zijn meestal makkelijk te
produceren. De andere, betere mogelijk
heid, met minder risico voor bijwerkin
gen, gebruikt dezelfde wapens als ons li
chaam: antilichamen. Antilichamen zijn
grote eiwitten die zich aan virussen bin
den en ervoor zorgen dat ze zichzelf ver
nietigen. Antilichamen worden uitge
scheiden door witte bloedcellen. Ze zijn
de 'toverkogels' van ons lichaam. Het
menselijk lichaam maakt bij een infectie
zelf antilichamen aan, maar dat kan tot
twee weken duren. Mensen kunnen ook
worden geïnjecteerd met antilichamen
gemaakt van cellen uit het laboratorium
die de strijd met het virus aangaan.
Bij de ontwikkeling van een vaccin te
gen Covid-19 gebruiken wetenschappers
alle kennis die is opgedaan in de strijd te
gen eerdere coronavirussen als Sars en
Mers. Vooral de 'spijkerproteïne' die op
het virus zit en gastcellen detecteert,
krijgt volop aandacht. ,,Als je kunt verhin
deren dat de 'spijkerproteïne' zich bindt
aan andere cellen, dan voorkom je een in
fectie'', zegt de Amerikaanse viroloog
Kizzmekia Corbett. Deze techniek is ge
bruikt voor de ontwikkeling van vaccins
tegen Sars en Mers, maar die zijn nooit op
de markt gekomen. De crisis rond Sars
was al bezworen voordat er een vaccin
was, het vaccin tegen Mers (2012) werd
vorig jaar pas met succes op mensen uit-
getest. In het laboratorium wordt nu ge
probeerd het vaccin tegen Sars met de ge
netische code van Covid-19 zo aan te pas
sen dat het inzetbaar is tegen het jongste
coronavirus. ,,We noemen het 'plug-and-
play''', legt viroloog Corbett uit. Dat ge
beurt met hulp van rna, ribonucleïne-
zuur. Rna lijkt erg op dna. Veel virussen
hebben het als genetisch materiaal, zo ook
Covid-19 (zie graphic). Met in het lab ont
wikkeld rna, bijvoorbeeld uit het Sars-
vaccin, krijgt de machinerie in de mens
een extra duwtje. Het brengt de productie
van antilichamen op gang die het gevecht
aangaan met de 'spijkerproteïne' van het
virus. Als het rna in elkaar is geknutseld
wordt dat beproefd op met het virus geïn
fecteerde muizen. Bloedmonsters wijzen
vervolgens uit of het middel werkt.
In de tussentijd vestigen sommige on
derzoekers hun hoop op bestaande mid
delen. Het Amerikaanse biotechnologie
bedrijf Regeneron heeft al twee antilicha
men om het Mers-coronavirus te bestrij
den getest op mensen. Het bedrijf zelf
acht de kans klein dat ze ook werken te
gen Covid-19. Maar toch, niet geschoten is
altijd mis. Het experimentele antivirale
middel galidesivir, ontwikkeld om ebola
te behandelen, zou volgens de producent
BioCryst Pharmaceuticals mogelijk ook
inzetbaar zijn tegen coronavirussen. Het
meest veelbelovend zijn twee medicijnen
die samen worden toegediend om hiv te
Coronavirus
(Covid-19)
HANS VAN ZON
ZATERDAG 22 FEBRUARI 2020 GO
A
Zoektocht
naar vaccin
