en bewustwording
Ik heb geleefd
Charl kreeg leukemie en
begon koekjes te bakken.
'Dat was mijn redding'
'Zie ik een foto
van de voetballer
Bergkamp, dan
denk ik: wat was
zijn voornaam?'
de uitbater, nadenken. ,,Er w°°nt
vroeg: waarom straat, die heeft be-
komje niet bij h°e^pdeS1Iae;mneptracen
mij bakken?'
21
Douwe Draaisma was hoogleraar
in de geschiedenis van de psycho
logie op de universiteit van Gro
ningen. Vorig jaar ging hij met
emeritaat. Zijn boek Waarom het
leven sneller gaat als je ouder wordt
is een everseller. Het wordt al twin
tig jaar cadeau gedaan aan ieder
een die 60 wordt.
„Ja, al moet ik zeggen dat met het
vorderen der jaren de 'leeftijdsaf-
hankelijke veranderingen van het
geheugen' die ik uit boekjes ken,
realiteit begint te worden. Zie ik
een foto van de voetballer Berg
kamp, dan denk ik: wat is zijn
voornaam ook weer? Dat heb ik
mijn hele leven toch geweten!
René? Nee. Danny? Nee. Je weet
het wel, maar je kan er niet opko
men. Een uur later schiet het je te
binnen.''
„Altijd is er dat korte moment van:
is dit het begin van...? Ik weet dat
daar geen reden voor is, omdat
vergeetachtigheid iets heel anders
is dan dementeren. Je hoeft je pas
zorgen te maken als je niet meer
weet wie iemand is. Als je, in dit
voorbeeld, bij de foto niet meer
weet wie of wat Dennis Bergkamp
is. Bij de foto heb ik allerlei associ
aties: ik weet wie hij is, ken zijn
mooiste doelpunten, het com
mentaar van Jack van Gelder bij
dat doelpunt tegen Argentinië. De
overgang van identiteit naar naam
is het kritische punt. Als identiteit
verdwijnt, als het je niets meer
zegt wanneer je die foto ziet, dan
moet je je zorgen maken.''
„Nee. Ik denk wel dat ik de men
sen, vooral met het boek De heim-
weefabriek heb gerustgesteld over
het verschil tussen normale ou-
derdomsvergeetachtigheid en de
mentie. Je moet je niet door litera
tuur of reclame wijs laten maken
dat als je vergeetachtig wordt dat
het begin is van dementie en dat je
daar wat aan moet doen. Adver
tenties voor kruiden, spelletjes,
dingen als 'hou je brein fit', noem
maar op. Allemaal toespelingen
op: als u nu niet iets doet aan uw
brein, kunt u dementeren. Zo
werkt het niet.''
Geruststellend is het ook op een
andere manier. „Als je begint te
dementeren breekt het overal
doorheen. Dan kun je nog zoveel
sudoku's hebben gemaakt, het
vormt geen enkele bescherming.
Het suggereert ook dat als mensen
de ziekte krijgen ze te weinig su-
doku's hebben opgelost. Of kruis
woordpuzzels. Maar voor zelfver
wijt is geen reden.''
,,De mens heeft iets van 256 ver
schillende geheugens. Een seman-
tisch geheugen, een motorisch ge
heugen, een akoestisch geheugen,
noem maar op. De verschillen zijn
groot. De een heeft een geweldig
geheugen voor gezichten, maar
niet voor namen. Een ander voor
muziek, maar niet voor taal. Dat is
niet aan te leren. Eén geheugen bi
zar ver ontwikkelen, heeft geen
enkel effect op andere geheugen
soorten. Dat is de denkfout die ge
maakt wordt. De schaakmeester
traint zijn geheugen enorm en dat
wordt dan heel sterk. Mensen
trekken daar de conclusie uit dat
ze hun hele geheugen op die ma
nier kunnen ontwikkelen, maar
dat is niet zo. Het blijft beperkt tot
die ene deskundigheid.
Ik sprak op een bijeenkomst een
vrouw. Ze kon moeilijk namen
onthouden en had een cursus ge
volgd. 'Toen kon ik het nog stééds
niet', zei ze. Hier past de gerust
stelling: je kunt het niet trainen.
Trucjes houd je één week vol. Dan
heb ik liever de geruststelling dat
je er niks aan kunt doen. Een ou
doom van mij had moeite met na
men. Als hij mensen een hand gaf,
zei hij: 'Ik ben Hendrik en hoe jij
heet weet je zelf wel'.''
Nu hij van de universiteit af is,
kan hij zich concentreren op zijn
boeken. Over het geheugen. En hij
schrijft over wanen. Over fan
toompijn bijvoorbeeld, pijn in een
afgezet been. ,,Die gewaarwording
is echt, die is er wel degelijk.''
Ook rouwhallucinaties vallen
hieronder. ,,Als mensen na een
lang, gelukkig huwelijk alleen ko
men te staan, kan het gebeuren dat
ze de stem van hun partner nog
horen of het gevoel hebben dat ze
hem zien zitten. Bij meer dan de
helft van de weduwen en weduw
naars komt dit voor. Ze weten dat
het niet kan, maar de ervaring zelf
is heel reëel.''
,,Vrijwel iedereen vindt dat een
prettige ervaring. Dat je er zo wei
nig over hoort, komt omdat men
sen het voor zich houden. Vooral
niet naar de huisarts gaan, want
dit soort hallucinaties wordt geas
socieerd met psychiatrie. Als een
weduwe tegen de buurvrouw zegt
dat ze gisteren meende haar over
leden man te horen, is ze bang dat
de buurvrouw denkt dat ze aan
het doordraaien is. Daarom wordt
er weinig over gesproken. Ze koes
teren het. Hij is nog een beetje bij
mij.''
,,Ik geloof het niet.''
Charl Laumen (62) verontschul
digt zich dat hij deze ochtend
geen koekjes heeft gebakken.
,,Geen tijd voor, ik moest voor
onderzoek naar het ziekenhuis.''
Over twee dagen weet hij of de leukemie de
kop weer heeft opgestoken. Dat de ziekte zich
opnieuw zal openbaren is zeker, de vraag is
wanneer. In plaats van verse koekjes, serveert
Charl vandaag dus bonbons. Naast het
schaaltje ligt de Koekjesbijbel, zijn heilige
boek. Het werk veranderde zijn leven.
Maar eerst terug naar ruim een jaar gele
den. De Arnhemse marathonloper kreeg na
een reeks vage klachten de diagnose leuke
mie. Doodziek was hij, uitgeput. Hij kwam
zijn huis niet meer uit. ,,Dan ga je eens in je
boekenkast kijken. En daar stond hij: de Koek
jesbijbel. Ik had het receptenboek nog nooit
eerder gezien. Geen idee hoe ik eraan kom.''
Charl lacht een aanstekelijke lach, zoals hij
nog vaak zal doen tijdens het gesprek. Hij
vertelt hoe hij het boek pakte en begon te bla
deren. Nog nooit had hij koekjes gebakken,
maar plotseling leek het hem wat. ,,Ik dacht:
ik moet wat gaan doen!''
Om koekjes te bakken, moet je de deur uit.
Charl woont 200 meter van de Jumbo. Zelfs
als je ziek bent, is dat te doen. ,,Ik moest sui
ker kopen, of een citroen. Het voordeel van
bakken is dat je allerlei instructievideo's op
YouTube kan vinden, die bekeek ik vanuit
mijn bed.''
In het begin mislukte alles, vertelt Charl,
en hij schatert het uit. Koekjes bakken komt
heel nauw, weet hij nu. Maar het was zijn
redding. Door zijn nieuwe hobby kregen zijn
dagen structuur en bouwde hij langzaam
weer conditie op. En alsof het zo moest zijn,
opende afgelopen december een nieuwe ca
deauwinkel annex café aan het eind van de
straat. ,,Ik had meteen een klik met Chantal,
de uitbater. Ze vroeg: 'waarom kom je niet bij
mij bakken?'''
Even later wandelen we samen naar het
café. De zaak is gesloten, maar als we onze
neus tegen het raam drukken, kunnen we de
vitrine zien met daarin een paar van Charls
taarten. Op zijn telefoon toont hij foto's.
Vlaaien, chocoladekoekjes, hartige gebakjes.
Tot hij ziek werd, werkte Charl Laumen bij
het Leo Kannerhuis, een organisatie voor
mensen met autisme. Hij bezocht veel cliën
ten thuis. En toen opeens bam! - einde wer
kend bestaan. Dankzij zijn baksels telt hij
weer mee. ,,Anders ben je alleen maar pa
tiënt, dat is echt niks.''
Charl heeft veel contacten in de straat, de
achtertuintjes komen uit op een gezamen
lijke binnentuin. In het begin bood iedereen
aan voor hem te koken. ,,Dat wilde ik niet. Ik
wilde zelf bezig blijven.'' Nu is het dus an
dersom: hij kookt voor de straat. ,,Deze buren
houden van vis'', zegt hij wijzend als we
langs de huizen lopen. Zijn achterdeur staat
altijd open. Soms eten ze met een clubje sa
men - glaasje wijn erbij. Gezellig.
Een paar jaar geleden scheidde Charl van
zijn vrouw. Ze hebben goed contact hoor,
haast hij zich te zeggen. Nu hij leukemie
heeft, zou hij er geen relatie bij kunnen heb
ben. Hij is veel te druk met zichzelf. Een half
jaar chemotherapie had hem bijna genekt,
zijn lichaam kon het niet aan. Hij is bang
voor het moment waarop de ziekte weer gaat
woekeren, een tweede kuur zit er waar
schijnlijk niet in. ,,Ik ben te veel verzwakt.''
En dan? Dan is het gedaan met de vrolijke
Arnhemmer. Over
Chnntnl dat laatste stadium
^nama^ moet hij eens gaan
een arts hier in de
over wat ik wil.''
Met een oude ken
nis wandelt hij elke
dag een uur. Zijn maatje herstelt van een on
geval. ,,De lamme en de blinde'', zegt Charl
en hij lacht alweer. Dan, serieus: ,,Het hardlo
pen mis ik verschrikkelijk. Op zondagoch
tend naar Planken-Wambuis. Wild spotten.
Op een gegeven moment wist ik precies waar
de edelherten en de everzwijnen zaten.''
Fanatiek zijn wordt nu acuut bestraft. Heel
soms tennist hij nog een potje. Deze week
moest hij dat bekopen met een kotspartij.
Niet meer doen dus. Beter houdt hij zich
kalmpjes bezig met het baanonderhoud.
De ziekte heeft hem zachter gemaakt, ver
telt hij. Hij denkt veel over de zin van het le
ven. Voor hem is dat: verbinden. Hij houdt
ervan goede gesprekken te voeren en zo iets
voor een ander te betekenen.
Een paar dagen later app ik Charl om te in
formeren naar de uitslag van het bloedonder
zoek. Antwoord: 'Helemaal oké'. Hij stuurt
een foto mee van wafels met slagroom en
aardbeien. Vanmorgen gebakken in het café.
GO ZATERDAG 15 FEBRUARI 2020
je rond je 40ste, 50ste aan vrien
den erbij krijgt, niet blijvend is.''
Is het geheugen een vriend van
u?
Schrikt u dan?
Veel mensen maken zich zorgen
over hun geheugen. Heeft u het
idee dat u iets hebt kunnen bij
dragen aan therapie?
Heeft u een 'algemeen geheu
gen'?
Vinden ze dat fijn of confronte
rend?
Nog een laatste vraag over het
geheugen: ben ik iets vergeten?
Annemarie Haverkamp praat met mensen over hun leven en het einde dat nadert.
FOTO KOEN VERHEIJDEN
Wilt u ook uw verhaal vertellen in deze rubriek? annemarie@dpgmedia.nl
