II
Kerst gemist? De kopten vieren het maandag
8 ZEELAND
STADHUISMUSEUM FRANCOIS RIJCKHALS
In het stadhuismuseum Zierikzee is
de tweede in een reeks tentoonstellingen
met werk van Zeeuwse schilders uit de
17e eeuw te zien.
Monnikenwerk
Francois Rijckhals (1609
1647) is de eerste aan wie
een solotentoonstelling
is gewijd. Zijn protes
tantse familie was na de
val van Antwerpen in 1585 gevlucht
naar Middelburg. Het museum
toont 18 schilderijen en 2 tekenin
gen. Het meeste werk is vrij klein
van formaat, denk aan 40 bij 50 cm.
Het pronkstuk is Jacob hoedt de
kudde van Laban uit de collectie van
het Zeeuws Museum. Dit werk
meet 125 bij 211 cm.
Rijckhals is een prima exponent
van de 17e-eeuwse schilderkunst,
die gekenmerkt werd door specia
lismen. Schilderen was een am
bacht, je richtte je op de vraag en
zocht daarbij naar een eigen positie.
Gelet op het grote aantal boerenin-
terieurs was de agrarische sector
Rijckhals' doelgroep. Rijckhals be
diende zijn publiek met werk dat
een groot genoegen en een dito
vaardigheid etaleert in het weerge
ven van groenten, vaatwerk en ge
reedschap. Traditioneel van donker
naar licht opgebouwd, met minder
lagen dan sommige tijdgenoten,
wat de snelheid van de productie
ten goede kwam.
Met symbolische bril
In de tentoonstelling is goed te zien
dat Rijckhals zich van een brave te
kenaar, met keurig ingevulde vor
men, ontwikkelde tot een schilder
die kon spelen met textuur en licht
en donker. In de boereninterieurs
staan groenten, dieren en voorwer
pen centraal. Waar figuren voorko
men zijn die vaak relatief klein. In
het uit de collectie van het Maurits-
huis afkomstige Boereninterieur met
slapende jongen hangt de slaper te
gen enorme kolen aan. Ongetwij
feld zal Rijckhals er in de van alle
gorieën doortrokken 17e-eeuw een
betekenis mee hebben willen uit
drukken. De klassiek kunsthisto
risch georiënteerde catalogus van
Fred G. Meijer meldt er helaas niets
over. Maar het is de moeite waard
met een symbolische bril de voor
stellingen te bekijken. Dan ontdek
je bijvoorbeeld dat in het Boerenin
terieur met meid en pluimvee de
hoofdpersoon gebogen staat over
een enorme kruik met een nauwe,
uitstekende tuit. Ernaast ligt een
ander exemplaar met een grote
De schilderijen
hangen nu met teveel
in een te kleine zaal
opening. De vrouw in kwestie wis
selt een blik met een haan die haar
in het oog houdt. Hier is duidelijk
sprake van een erotisch geladen
zinnebeeld. Ook het schilderij Jacob
hoedt de kudde van Laban behoeft
enige uitleg. Jacob, stamvader van
de Israëlieten, was enige tijd als
herder in dienst van Laban. Je ziet
hem in de weer met stokken
waarin hij een patroon heeft gesne
den. Dat verwijst naar zijn succes
volle fokresultaten, die een zeer ge
mêleerde kudde opleverde. Daar
onder waren ook kamelen. Rijck-
hals' beeldarchief was blijkbaar niet
voorzien van adequaat materiaal,
want hij schilderde ze als harige
olifanten zonder slurf.
Met het tonen van Rijckhals en
de plannen voor andere 17e-eeuwse
exposities geeft het Stadhuismu
seum blijk van stevige ambities.
Daarvoor is - letterlijk en figuurlijk
- meer ruimte nodig. De schilde
rijen hangen nu met teveel in een
te kleine zaal waardoor je zeker de
bovenste rij niet goed kunt zien. En
aan educatie zou ook meer aan
dacht kunnen worden besteed. Het
initiatief verdient mede daarom
ruimhartige steun, ook van de Pro
vincie Zeeland.
Wat is dat vreselijk handig
en ontzettend ingebur
gerd. Het fenomeen dat je
kunt kijken wat je wilt op het mo
ment dat je wilt. Maar niet alles in
het leven laat zich herhalen. Beste
wensen die niet tijdig zijn ver
stuurd, komen niet meer op tijd.
Alles wat je je voor 2019 had voor
genomen en niet hebt gedaan, gaat
je in 2019 niet meer lukken. Wie
met kerst bijvoorbeeld een kerk
van binnen had willen zien
die kan op 6 januari 2020 om
20.00 uur een kerstavondmis bij
wonen in de koptisch orthodoxe
kerk in Kapelle. ,,Dat koptische
christenen kerst op andere data
vieren dan in Nederland gebruike
lijk is, heeft te maken met de juli-
aanse kalender die wordt gehan
teerd. Daardoor vallen christelijke
feestdagen wel vaker samen met
Joodse feestdagen. Op hoog niveau
- dat van pausen - wordt wel ge
sproken over het gelijktrekken van
christelijke hoogtijdagen zoals
kerst en Pasen." Aan het woord is
Boshra Malak, secretaris van de pa
rochie in Kapelle. ,,De Koptisch Or
thodoxe Kerk is een kerk van ritue
len. Hoe en wat mensen geloven,
dat is iets tussen hen en God. Daar
bemoeit de kerk zich niet zo mee."
In Kapelle wordt twee keer per
maand de mis opgedragen (de eer
ste en derde zondag van de maand).
De mis wordt bezocht door christe
nen die wortels hebben in vooral
Egypte, maar ook in Syrië, Eritrea
of Irak. ,,Omdat de herkomst van
mensen divers is, wordt in iedere
mis zowel Nederlands, Koptisch als
Arabisch gesproken en gezongen.
De liturgie, die via de beamer voor
iedereen zichtbaar is, wordt steeds
in drie talen geprojecteerd. De jon
geren die hier geboren en getogen
zijn en een bijdrage aan de dienst
leveren, doen dat vaak in het Ne
derlands."
Op de site staat dat de mis om
tien uur begint, in de praktijk is dat
een half uur eerder. Maar het is
geen bezwaar wanneer mensen la
ter binnenkomen, de wierookgeur
is dan hooguit intenser. Het interi
eur van de kerk is aangepast voor de
koptisch orthodoxe mis.
Op iconen zijn Christus, Maria
en de apostelen afgebeeld. Het
houtsnijwerk is op maat van de
voormalige gereformeerde kerk
uitgevoerd. Ernaar kijkend tijdens
de mis, besluit ik dat de kerk erop
vooruit is gegaan. Er is wat te zien
en te beleven in deze rijke
(beeld)cultuur.
Kinderen mogen van jongs af aan
meedoen. Sommige misdienaartjes
worden door hun mama in een
toog gehesen. Op aanwijzing van
oudere jongens lopen zij rond een
altaar en steken met duidelijk ple
zier op het juiste moment een kruis
en bijbel omhoog. De rituelen die
worden uitgevoerd, heb ik niet be
grepen, maar mannen van alle leef
tijden nemen er zonder zichtbare
moeite aan deel. Het is ze met de
paplepel ingegoten.
Het bijwonen van een mis is in
teressant, maar wie echt wat wil
weten van de orthodoxe kerk, haar
oorsprong en de geloofsbeleving is
welkom in de kerk aan de Bieze-
lingsestraat op 11 januari 2020 vanaf
13.00 uur. Ook zijne eminentie de
koptische bisschop van Nederland,
Anba Arseny, zal aanwezig zijn bij
een lezing van dr. Michael Bakker.
Bakker is directeur van het Amster
dams Centrum voor Orthodoxe
Theologie aan de Vrije Universiteit,
priester in een Russisch-orthodoxe
kerk én getrouwd. En zeg nu zelf,
alleen dat vraagt al om uitleg, toch?
zaterdag 4 januari 2020
Nico Out
Zierikzee
T/m 29 maart. Franchoys Ryck-
hals. Stadhuismuseum, Zierikzee.
Di t/m za 11.00- 17.00 uur, zo
13.00-17.00 uur.
Uitsnede van
Jacob hoedt de kudde
van Laban en Boeren
interieur met slapende
jongen van Francis
Rijckhals. fotos nico out
José Baars
José Baars schrijft
wekelijks over
religie en kerken in
Zeeland. Kijk voor haar blog
op pzc.nl/monnikenwerk
