Van de kinderetende engerd in de film IT Chapter Two tot de horrorclown
en de depressieve Joker: het afgelopen jaar liep het onschuldige imago van
de clown een flinke deuk op. Is het anno 2019 nog leuk om clown te zijn?
Het oude China, Egypte, India en
Griekenland kenden al clowneske verschij
ningen, en in de middeleeuwen vervulde
de hofnar een belangrijke rol aan het ko
ninklijke hof. D e clown zoals we die nu
kennen stamt volgens historici uit de com
media dell'arte, het Italiaanse volkstheater
dat floreerde tussen de 16de en 18de eeuw.
In komische toneelstukken figureerden
bijna altijd twee soorten clowns: de witte,
ernstige Pierrot en de ondeugende, bonte
Harlekijn. Door de eeuwen heen
veranderden zij in het circus tot de 'witte'
en 'rode' clown. De meeste moderne
clowns zitten tussen deze twee types in.
,,De witte clown kleedt zich als 18de-
eeuwse snob en denkt alles beter te kun
nen'', zegt clown en expert Arno Huibers,
die een studie maakte van de geschiedenis
van zijn vak. „Tegenover hem staat de dom
me august met de rode neus en de te grote
schoenen. In Nederland denken we bij een
clown aan deze circusartiesten, terwijl er
veel meer varianten bestaan. In tegenstel
ling tot Italië, Frankrijk en Duitsland heb
ben wij geen echte clownshistorie.''
Waar die rode neus vandaan komt is niet
meer precies te achterhalen, maar het
begon waarschijnlijk bij een ongelukkige
pisteknecht. Huibers: ,,Het circusbestaan
was vroeger koud en zwaar. Soms viel er
een stomdronken pisteknecht plat op de
grond als hij de paarden binnenleidde.'' De
beschonken pisteknecht werd het arche
type voor de clown en de rode dronkaards
neus onderdeel van het kostuum.
Precieze cijfers over het aantal clowns in
Nederland zijn er niet. Volgens het CBS ligt
het aantal circus- en variétéartiesten tussen
de 3000 en 3500. Het register van de Kamer
van Koophandel toont 230 ingeschreven
clownsondernemingen. In die groep bevin
den zich clowns in alle soorten en maten,
van ballonnenvouwers tot bewegings
acteurs. Sommigen dragen neuzen, anderen
niet. Sommigen spelen voor ziekenhuis-
patiënten, anderen in het theater of de
circustent. Sinds eind jaren 90 bestaan er
zelfs rouwclowns (een Nederlandse vin
ding!), die op begrafenissen een hart onder
de riem steken.
Over een ding zijn alle komieken het
eens: de clown spelen is een kunst. Vraag je
het aan het publiek, dan associëren de
meesten het woord 'clown' vooral met cir
cusartiesten als Oleg Popov en tv-clowns
als Flappie, Pipo en Bassie. Vraag huidige
clowns zelf naar hun idolen en zij noemen
Buster Keaton en Charlie Chaplin - de ster
ren van de succeskomedies uit het tijdperk
van de stomme film. Geen rode neuzen,
maar zwervers of pechvogels die buiten de
maatschappelijke norm vallen. 'Aan het
wezen van een clown ligt een immense
eenzaamheid ten grondslag', staat niet voor
niets geschreven op een muur van Huibers'
theater in Eindhoven, gevolgd door: 'Die
ene gek tegenover de rest van de wereld'.
Dat is de clown in een notendop.
18
TEKST SAMUEL BOM FOTO'S JEAN-PIERRE JANS
Het dankbaarste
beroep ter wereld
