Tilly Knuppel-Heuvelink en Ellen Usmany vertellen
'Van begin af aan thuis in Vlissingen'
4
OVERZICHTSKAART van
'Wij waren
vijanden
geworden van
de Indonesiërs'
Golven van
vertrek uit
Indonesië
Ai, geen poesaka. ,,Ik ben in
1956 volledig berooid uit
Indië vertrokken", vertelt
Tilly Knuppel-Heuvelink. ,,Ik had
niets, alleen de kleren die ik aan
had en wat kleren in een koffer.
En open schoenen."
Tilly Knuppel-Heuvelink is met
haar respectabele leeftijd van
105 jaar een duidelijke vertegen
woordiger van de eerste generatie
Indiërs. Ze heeft een appartement
in woonzorgcentrum Theo van
Doesburg in Vlissingen.
Maar wacht, geen poesaka? Ze
laat een ingelijste foto van haar
vader zien. ,,lk ben geboren in Ga-
roet, op West-Java. Het dorpje
waar ik woonde heet Tjipanas,
onder de vulkaan Guntur. Ik weet
nog dat ik 3 jaar was. Een zoet
kindje. Mijn moeder Mietem
zorgde voor patiënten in een her
stellingsoord. Ik zat alleen in een
riviertje. Prachtig helder water.
Steentjes, kralen, schelpjes, ik had
een hele verzameling. Mijn vader
was eerst sergeant in het KNIL."
Hans en Lindy Zevenbergen uit
Middelburg verlenen assistentie
bij het gesprek. Ze weten de verre
voorgeschiedenis van 'tante Tilly'.
Haar opa ging als militair vanuit
de Achterhoek naar Indië. Daar
trouwde hij met de Javaanse Saria.
Uit dat huwelijk kwam Tilly's va
der Evert-Jan Heuvelink voort.
Haar vader was dus een Indo-Eu
ropeaan. Moeder Mietem sprak
Maleis en Soedanees. Die talen
kennis bracht ze over op haar
dochter Tilly, die daarvan tijdens
haar jaren op Java veel profijt
heeft gehad. Hoewel ze formeel
van 'gemengde bloede' was, kon
ze zich verstaanbaar maken in de
lokale dialecten. Ze was een door
zetter, vertelt ze. Nadat ze de vak
school voor meisjes doorlopen
had, begon ze vanuit huis naai
werk te doen: ,,Ik heb een kwartje
geleend van de huishulp om ga
ren te kopen, wit en zwart. Want
ik had niets." De zaken gingen zo
goed dat ze in Bandoeng een ei
gen winkel kon openen: 'Modea
telier Queen'. In 1932 voegde ze er
nog een reparatieatelier bij.
Ze liet al heel jong een oogje
vallen op Jan Knuppel. ,,Ik was
6 jaar en zag hem naar zijn werk
bij de regent lopen. We scheelden
23 jaar. Hij was niet zo brutaal als
andere mannen en jongens." Toen
ze wat ouder was, zocht ze hem
thuis op. Weer later werd Jan ziek
en kwam onder behandeling van
een militaire arts te staan. Tilly
ging hem verzorgen. In 1949, kort
voor de onafhankelijkheidsver
klaring van Indonesië, trouwden
ze. Indië was inmiddels een kol
kend, verscheurd land geworden.
Eerst was er van 1942 tot 1945 de
bezetting door de Japanners. Tilly
was in die periode een 'buiten
kamper', wat betekende dat ze
vrijwel constant op de vlucht was.
Vele Indonesiërs zagen de Japan
ners als bevrijders. Na de oorlog
volgden de onafhankelijkheids
strijd en de Nederlandse politio
nele acties. ,,Wij waren vijanden
geworden van de Indonesiërs. Ik
ben gebleven tot mijn man en
mijn moeder overleden waren.
Het gevoel dat ik tussen mijn ei
gen mensen wilde doodgaan, was
sterk. Daarom moest ik weg. Te
gen de ambtenaar die me aan pa-
pieren hielp zei ik: 'Als het me
niet bevalt, ga ik terug'. De amb
tenaar zei: 'Het is een koud land
met veel ijs'. Hij bedoelde natuur
lijk sneeuw."
Tilly scheepte in op de Johan
van Oldenbarnevelt. Ter hoogte
van Port Said werd ze ziek, mala
ria. Op 17 juni 1956 kwam ze aan
in Nederland. ,,Het was zo koud
op mijn open schoenen, ik ben
meteen naar een schoenmaker ge
gaan. Een verre neef in Friesland
heeft me opgevangen." Een vrien
din woonde in Vlissingen en no
digde haar uit om er de vakantie
door te brengen. Ze ging, bleef en
kreeg een woning in Havendorp.
Of ze zich moest aanpassen?
,,Waar je me zet, groei ik. Van be
gin af aan voelde ik me thuis." In
1965 verhuisde ze naar een huis in
Vlissingen. Terug naar Indonesië
wil ze niet: ,,Ik kan de mensen
daar niet vertrouwen, ze zijn te
veel opgehitst door Soekarno. Een
weekje, dat zou ik wel willen, om
mijn huis in Tjipanas te zien.
Maar de dokter zegt dat het te
warm voor me is."
ZATERDAG 30 NOVEMBER 2019 GO
VERVOLG VAN PAGINA3
1945-1950, tijdens
Bersiap-periode en
Politionele Acties:
125.500 personen
1950-1952, opheffing
KNIL: 86.900 perso
nen
1952-1957, spanning
rond Nieuw-Guinea:
97.800 personen
1957-1959, Nederlan
ders uitgewezen:
58.300 personen
1959-1964, uittocht
van 'Papoea-voor
mannen': 46.400
personen
1964-1968, spijtop
tanten die toch naar
Nederland gaan:
15.300 personen
Bron en kaart
rechts: De lange
reis van de poe-
saka
Foto's onder:
Lex de Meester
Tilly Knuppel-Heuvelink
NEDERLAHP:
Schaal 1:10000000"
Jf*1 y&toenÏL- eil.
AnoiTvba^eil.
itiici ta-eil.
.Eatliui
inbarve
llatoc^aeiÜ
Billitnn
FA'cboekoe-^
T.aoet.
BF.NKOET.E7jJ
ZeutethttjiL-eil
e^iiruiM/urn/HV/
Su 11 ali a tij tl
Soemba^
Java Ipd
ra 112,5"
t 7.30
Zuid
(Amer.) 3330
VAN C E L J
Celebes-tijd
^20 m i2oc*
C t
ïtoord Sumatra-tjjd
m 97,50
t 6.30
Provincie Sumatra
Hoofdpl. Medan)
I Afil. Sumatra. v Westkust
II TopeUtOcli
IK Bcakoeien
IV Lampoengscbc districten
V Palembang
Ojninbi
MI Oostkust trail .Sumatra
Mil Atjeh en. Ondatwarüjhedm
IX Hiouw
X hangkn
Provincie Borneo
{Hoofdpl. Bandjermasin)
I Aftl. Wcsierafd. c Borneo
II Zinder-en Oosterafii. van Borneo
Provincie Groote Oost
(Hoofdpl Makassar)
I -4/3. Mauath'
II Celebes <0 (tndedtoorigkeden
III Mohtkkrn
IV Timor ui Ortdrrhoarigbeden.
V Bali en Lombok
Vliegdienst KLM. I of combinatie
KN.U.M\ van beide
n Station voor draad!telegrafie
Lijnen der Kon. Ihkeiu Mij. (Voor de
buitenl. aerbindtagett. tie Kit 12.)
Grenzen der tijdzone* (Sibi. 1932 no 412
111 Middenincridiiiaii theoreti&ek) Her tijdzone*
t Stondaaidüjd der zóne* later dan Green tnicbiijd
AoJco.1 (Keeiing)-ed.
