|p
ZEELAND 17
DAGBOEK OUD-PREMIER
•v:/K
Liefst 27 dagboekjes
schreef Jan de Quay
vol. In priegelig
handschrift noteerde de
Brabantse oud-premier
en -commissaris van de
Koningin wat hem
bezighield; privé en op
het werk. Vanaf nu is zijn
eerste dagboekje voor
iedereen te lezen.
f anneer ik een
AA dagboek begin,
dan is zulks,
Hh BB omdat ik wel-
^B licht een
drukke en moeilijke tijd van de we
deropbouw van ons land ga meema
ken. Het is waarschijnlijk, dat ik ge
zien de voorgeschiedenis (vooral in de
Nederl. Unie) een plaats zal moeten
innemen in het openbare leven. - Dan
kan het nuttig en noodig zijn van al
les aanteekening te houden. Ik
maak het uitsluitend voor eigen ge
bruik. - Zakelijke-, particuliere-, ge-
zins- en andere gegevens zullen dus
door elkaar loopen."
We schrijven 8 september 1944
als Jan de Quay bovenstaande zin
nen aan het papier toevertrouwt.
De bevrijding is aanstaande. ,,Een
jaar gijzeling en 14 maanden on
derduiken zijn voorbij", schrijft
hij, op bladzijde één van zijn eer
ste dagboek. Zijn onderduikadres
verruilt hij dan al af en toe voor
een verblijf bij zijn gezin op land
goed Hiersenhof, bij Beers aan de
oevers van de Maas.
Privacy
Die 'plaats in het openbare leven',
die De Quay op de eerste pagina
als een soort roepende plicht be
schrijft, die zou er inderdaad ko
men. Nog geen jaar later zou hij
zelfs al minister van Oorlog zijn.
Kort daarna werd hij commissaris
van de Koningin (van '46 tot '59)
om daarna als minister-president
het kabinet-De Quay te leiden.
Maar zijn dagboekjes is hij altijd
trouw gebleven. ,,In ons archief
liggen 27 schriftjes", aldus Jan San
ders, rijksarchivaris in Noord-Bra
bant, bij het BHIC. De oude De
Quay droeg de volgepende boekjes
nog bij leven over, maar niet met
het idee dat ze ooit voor iedereen
te lezen zouden zijn.
,,Hij wilde niet dat de privacy
van anderen ermee geschaad
v::ï
v'_*
•71 „-/.cfr jWt. UmtuUl.
a .-
werd. En er moesten geen proble
men ontstaan met de staat of de
Koninklijke Familie", aldus San
ders. In 2004 publiceerde het Bra
bants Dagblad, na het lezen van de
dagboeken, over De Quays erva
ringen met het Koninklijk Huis,
wat prompt leidde tot reactie van
de familie De Quay: met het BHIC
werd (opnieuw) afgesproken dat
de schriftjes voor het publiek ge
sloten bleven.
,,Maar de tijd schrijdt voort",
zegt Sanders. ,,Mensen die in het
boek voorkomen zijn over het al
gemeen allemaal overleden. Het
staat zo ver van vandaag, dat je dit
gerust kunt doen."
Je leest over zijn
vertwijfeling,
zijn angsten, zijn
geloof
Met instemming van de familie
De Quay publiceerde het BHIC
gisteren op zijn website het eerste
schrift dat De Quay bijhield, tot 23
januari 1945. Inclusief inleidende
teksten en toelichting op de na
men die De Quay vermeldde. Alles
is overgetypt, maar wie wil kan
ook de handgeschreven pagina's
bekijken.
Tweede dagboek volgt
Het tweede dagboek loopt tot hal
verwege mei 1945 en verschijnt
komend voorjaar. Publicatie van
het latere werk (waaronder de pe
riode dat er kritiek zou klinken op
De Quays verleden bij de Neder
landse Unie) volgt waarschijnlijk
later. ,,Wat mij betreft wel", kon
digde Cas de Quay, kleinzoon van
Jan, gisteren aan.
,,Het was of er iets open brak, of een
lang gedragen gezwel in je ziel door
ging. 't Gaf een weldadig, zwevend
gevoel, dat me meer stil, dan uitbun
dig maakte. Nog lang hing de nevel
over de vreugde, van de gevaren voor
anderen; Nijmegen heette te branden,
er werd gevochten enz. enz. Maar wij
- en dat overheerschte, we wisten ons
vrij."
De aanstaande bevrijding van
Brabant, maar ook de beproevin
gen in het laatste oorlogsjaar vol
voedsel- en brandstoftekorten,
klinken in het eerste schriftje
volop door. Historisch opzienba
rende nieuwe feiten brengen de
teksten niet. Maar wat archivaris
Sanders betreft is het dan ook
meer 'het inkijkje in de persoon'
dat het dagboek het lezen waard
maakt. ,,Je leest over zijn vertwij
felingen, zijn angsten, zijn ver
zuchtingen, zijn geloof."
Diep religieus
,,Watpijnigt het mij, dat ik met alle
werk niet meer kan bidden en com-
municeeren. Ik heb nog geen oplos
sing"
Inderdaad is in alles te lezen dat
Jan de Quay een diep religieuze
man was, die er af en toe naar
smachtte meer tijd aan zijn 'gees
telijk leven' te kunnen besteden.
Tegelijkertijd toont hij zich een
groot aanhanger van de 'vernieu
wing'; de verzuilde verhoudingen
van voor de oorlog waren hem een
doorn in het oog.
,,Ik maak mij zorgen over Prins
Bernhard. Allereerst bevestigde Rudi
het ontstellend bericht, dat hij de
prinses als echtgenoot bedroog en een
verhouding had in England. - Ik vind
het ellendig. De gevolgen zijn in ons
volk nog niet te overzien
Dat Jan de Quay psychologie
studeerde is ook in zijn observa
ties terug te lezen. ,,Hij plaatst
mensen heel scherp", ziet archiva
ris Sanders. Juist de bespiegelin
gen van dag tot dag maken de tekst
interessant. ,,In biografieën wordt
vaak achteraf teruggekeken" Al
kreeg overigens juist de biograaf
van Jan de Quay, Cees Meijer, de
dagboekjes eerder allemaal te le
zen. Uit het eerste jaar van De
Quays premierschap citeerde Mei
jer zelfs al deze verzuchting: ,,Blij
dat er een jaar opzit. Nog drie? Ik
hoop van niet. Toch proberen."
Bouwen in deel een
In zijn eerste dagboekje daarente
gen, zien we De Quay vooral aan
een netwerk bouwen dat hem la
ter nog vaak van pas komt. De Bra
bander reist van hot naar her.
Spreekt de ene keer met de Eind-
hovense fabrikant Philips, over
loonsverhogingen. De andere keer
met de naar Groot-Brittannië uit
geweken koningin. ,,Ik was tevo
ren wel even stil bij de gedachte
haar te ontmoeten", schrijft hij
over dat eerste treffen met Hare
Majesteit. Hartverwarmend is dan
weer met regelmaat te lezen hoe
De Quay thuis op de klep valt en
met liefde naar vrouw en kinderen
kijkt. Bijvoorbeeld na de kerstdis
in huiselijke kring:
,,Maria was het levend middelpunt,
vol energie en toch gewoon, en harte
lijkheid - Pracht vrouw en moeder. -
De kinders waren goed, allemaal en
het stemde alles zoo tot dankbaar
heid."
zaterdag 30 november 2019
ZV
De Quay geeft een
kijkje in zijn ziel
Richard Clevers
Den Bosch
De Quay, lezend in de Hiersenhof in Beers. foto collectie bhic
UxUU. i 73. tfac, HA-"-
U ij d. iCl*. «U.
/i,-f i», hn j*A>
WC. a. *cy
CU. ■Ur^djCu Ufu. Ow CU. MMb. vfc. L.f Ac
-*■U^f/L - Ar
f/Akrt^ "2~ A auntaY
"<"^v A_<Q'
- .4 «i/A. f» ^CuuLb, OU, ZÜ3 U.t-n
/^S<nr4A
-sr/>wi
A-j- g
fl-** Jl
AL=f
rt 3 -CL- Au^ltnu. "fcji- &f. fl. c?C*i
C', oA &-é& 0«
.'-'->^1—Cl I, L «-ƒ ök WCo
fttuoCut ZtwCL. o4n /Lwl/
kJiirvutt/*.*- to fl
InjJL. rtu^ «7
li 4LfCi»
'OQuAn «a. <™Y, ek -
ij Jï l»»«w
6»4fl frO -u_
i. «v.*. 2,
Ln <~yu~
üwDcJ^iu
jUA~
cLu. 14 jumi «V Ag, sw,t- >«®*V
i.T,
-uiZt
J c—-, "Wl
JaAö
Afl iM.
A,— -
De dagboeken in handschrift.
Op de website van BHIC is ook
alles in typeletters te lezen.
BEELD BHIC.NL
-Jan Sanders, rijksarchivaris
