ZEELAND 13
EXPOSITIE BEKROONDE WIJSHEID
Slimme leerlingen verdienen al eeuwenlang een
schouderklopje. De echte bollebozen kregen een boek met
het stadswapen op de cover, in bladgoud gestempeld.
uitstekende staat. Kennelijk ont
vingen de leerlingen het prijsboek
en verdween het in hun boeken
kast zonder dat er ooit in werd ge
lezen. De rector van de school koos
altijd een werk van een klassieke
schrijver of een boek over de
Griekse of Romeinse oudheid. In
het Latijn, uiteraard.
De Latijnse school was bestemd
voor zoontjes van de elite. Schorer,
Hurgronje, Van Solingen, dat soort
families. De meesten gingen later
rechten, theologie, geneeskunde
Kennelijk ontvingen
de leerlingen het
prijsboek en
verdween het in hun
boekenkast zonder
dat er ooit in werd
gelezen
of filosofie studeren in Leiden of
Utrecht en keerden vaak terug om
hoge functies te bezetten. Zoals
Adriaan van Solingen (1758-1830).
Hij was een uitblinker die voor de
prijsuitreiking zelf zijn in het La
tijn gestelde toespraken mocht
schrijven. Die werden ook nog
eens vertaald en onder de titel De
Batavier uitgegeven. Adriaan stu
deerde medicijnen in Utrecht en
promoveerde in 1782 met lof. Hij
werd geneesheer in Middelburg en
doceerde verloskunde aan de Illus
tere school. Na 1806 verhuisde hij
naar Oostburg en werd in 1820
hoogleraar aan de Rijksuniversi
teit Leuven. Zijn prijsbanden kwa
men bij particulieren terecht en
konden in 2000 door de ZB wor
den aangekocht.
Presteren stond in het Latijnse
onderricht hoog in het vaandel. De
beste twee leerlingen van elke klas
kregen halfjaarlijks prijsbanden
toegekend. Hoe hoger de klas, hoe
groter het formaat van de boeken.
In de klas zaten de leerlingen in
volgorde van hun prestaties die ze
zelf maandelijks moesten bijhou
den. Per vier weken kon de volg
orde wisselen. Op de expositie is
één prijsband te zien, die voor een
meisje was bestemd. Helena Ja-
coba de Geeter was in 1779 de ge-
Het waren de beste jon
getjes van de klas op
de toenmalige La
tijnse school van Mid
delburg. Elk halfjaar
gingen ze in optocht door de stad,
van hun school naar de Wandel-
kerk onder de Abdijtoren. Twee
bodes van de stad liepen voorop
met een zware kist. Daarin zaten
de prijsbanden, de speciaal ge
drukte en gebonden boeken voor
de best presterende leerlingen. Be
stuur, docenten en vaders van de
leerlingen waren het publiek.
De Latijnse school bestond on
der die naam van pakweg 1574 tot
1876, toen het onderwijsinstituut
verder ging als Stedelijk Gymna
sium Middelburg. De Latijnse
Schoolstraat is een blijvende her
innering aan die tijd. Het toeken
nen van prijsbanden raakte met
het verdwijnen van de Latijnse
school uit de mode. Het was een
nationaal fenomeen, ook Latijnse
scholen in Vlissingen, Goes en
Zierikzee zorgden dat hun beste
leerlingen met prijsbanden in het
zonnetje werden gezet.
ZB Bibliotheek van Zeeland
heeft in de loop der jaren een
mooie verzameling prijsbanden
opgebouwd, de oudste uit 1698, de
laatste is gedateerd 1866. In de
kluis aan de Kousteensedijk wor
den er meer dan zestig van de La
tijnse school in Middelburg be
waard. Niet meteen zichtbaar voor
het grote publiek. Een schenking
van het Familiefonds Hurgronje
bood de Stichting Vrienden van de
Zeeuwse Bibliotheek de gelegen
heid om de Middelburgse prijs
banden te laten restaureren. Dat
was een mooie aanleiding om de
banden in de expositieruimte van
de ZB in de schijnwerper te zetten:
Bekroonde wijsheid.
Conservator Marinus Bierens
van de ZB en bestuurslid Arnold
Wiggers van de Stichting Vrien
den van de Zeeuwse Bibliotheek
vertellen over de collectie: over de
ontwikkeling van perkamenten
naar leren banden, over de goud
stempelingen op de voor- en
achterzijde, over het burcht je
uit het stadswapen omdat het
stadsbestuur de prijsban
den betaalde, over de op
komst van Franse en an
dere scholen die ook prijs
banden uitreikten, over de
restauratie die in feite
meer een oppervlakkige
EHBO-operatie was. En
over de Latijnse school, die
in 1657 een topjaar had met
142 leerlingen en een eeuw
later in een dal zat toen er
nog maar elf over waren.
Wat de opknapbeurt be
treft: volgens conservator
Marinus Bierens verkeren
de meeste boekblokken in
lukkige, ze kreeg een fraai inge
bonden bundel met preken. Voor
'naarstigheid', staat er in de op
dracht.
BAT ATI ER.
vrijdag 22 november 2019
Prijsbanden
voor bollebozen
Leren band met het
wapen van Middelburg voor
Willem Hendrik de Bruyn in
1866.
Prijsband van de Latijnse
school in Goes, geschonken
aan J.H. van der Meer Mohr
in 1841.
ADRIAAN VAN SOLINGEN*
Jan van Damme
Middelburg
Conservator Marinus Bierens
(rechts) van ZB Bibliotheek van
Zeeland en bestuurslid Arnold
Wiggers van de Stichting Vrien
den van de Zeeuwse Biblio
theek. FOTO RUBEN OREEL
Voorbeelden van 18de-eeuwse prijs
banden in perkament uit de collectie van
de ZB. Het grootste formaat is voor de
leerling in de hoogste klas.
Titelpagina van de Inwijdings
redevoering van Adriaan van
Solingen op de 'Illustre School'
in Middelburg. beelden prijsbanden
ZB BIBLIOTHEEK VAN ZEELAND
Expositie: Bekroonde wijsheid,
te zien tot 24 januari 2020 in ZB
Bibliotheek van Zeeland in Mid
delburg. Onder dezelfde titel is
een geïllustreerd boekje ver
schenen, voor 4,95 euro te koop
in de bibliotheek.
