is zo dodelijk
190.000.000
In druk café is ons brein heel
scherp op handgebaren
Wat zegt de wetenschap
Eureka! Een ethicus in het lab
90 tot 120 miljard
k
Als we taal zien én
horen, zijn diverse
delen van de
hersenen actief
'De mug
heeft voor
haar greep
naar de
macht veel
te danken
aan de
mens'
doden door muggenbeten
(in 2018)
dollar is nodig voor het uitroeien van
malaria tussen nu en 2040
muggensoorten
zijn er (minimaal), merendeel
draagt ziekten over
jaar leeft de mug al op aarde
(Homo sapiens ca. 120.000 jr.)
worden aangebracht. CRISPR
wordt al snel gezien als een nieuw
middel voor de uitroeiing van
door muggen verspreide ziekten,
vooral malaria, door genetische
sterilisatie van de mug. Eerste tes
ten in laboratoria bewijzen dat het
kan. Mannelijke 'designermuggen'
zorgen ervoor dat vrouwtjes na
paring alleen niet-levensvatbare,
onvruchtbare of alleen mannelijke
nakomelingen produceren.
Evenwicht
Volgens Winegard zijn er genoeg
redenen om ook in dit onderzoek
voorzichtig te zijn. ,,Vullen andere
insecten het gat op dat de mug laat
vallen? Welk effect heeft de elimi
natie van de mug op het biologisch
evenwicht? En waar eindigt gene
tische manipulatie?'', aldus de his
toricus. ,,Zoals we bij DDT hebben
gezien is het nooit zo eenvoudig
als het lijkt.'' Nederland kent sinds
de uitroeiing van malaria in de ja
ren 60 geen ziekten meer die door
muggen worden overgebracht.
Maar de oprukkende Aziatische
tijgermug kan daar verandering in
brengen. Tot nu toe komt zij in
Nederland sporadisch voor en zijn
er geen aanwijzingen dat zij men
sen heeft besmet met dengue of
chikungunya. Maar muggen zijn
oersterk. „We zijn nog steeds in
oorlog met de mug", concludeert
Timothy C. Winegard.
In een drukke kroeg met veel geluid is het moeilijk communiceren. Maar er zijn
manieren om je verstaanbaar te maken.
23
Je bent een avondje uit en staat
met vrienden te genieten van een
biertje. Aan de andere kant van de
bar zie je een knappe man of
vrouw staan die je ook graag een
drankje zou willen aanbieden.
Hoe doe je dat als je vrijwel onver
staanbaar bent? Schreeuwen heeft
niet zoveel zin, maar met een dui
delijk 'drink-gebaar' snapt hij of zij
waarschijnlijk wel wat je bedoelt.
,,Dat soort bewegingen worden
ook wel iconische handbewegin
gen genoemd'', zegt neuroweten-
schapper Linda Drijvers (Radboud
Universiteit).
Iconische handgebaren helpen
ons op de momenten wanneer we
ze nodig hebben. ,,Maar zo van
zelfsprekend dat wij die bewegin
gen begrijpen is het helemaal
niet'', vertelt Drijvers. We zetten
onze hersenen namelijk keihard
aan het werk als we jou proberen
te verstaan én tegelijkertijd kijken
naar die handbewegingen om
miscommunicatie te voorkomen.
Onderzoeksresultaten laten zien
dat lipbewegingen, handgebaren
en het liefst ook nog een klein
beetje geluid een essentiële com
binatie vormen om elkaar te kun
nen verstaan. Als één van deze fac
toren niet duidelijk genoeg is, kan
een veegbeweging net zo goed als
een roeibeweging worden geïnter
preteerd. En verstaan we in plaats
van 'smeren' het woord 'slapen'.
Wanneer we taal zien én horen,
zijn er verschillende gebieden in
de hersenen actief betrokken bij
dat proces. Drijvers legt uit dat
daarvoor hersencellen in deze paar
gebieden synchroon moeten gaan
vuren. Zij demonstreert dit tij
dens een college, en vraagt de aan
wezigen te klappen. Binnen een
mum van tijd doet het hele pu
bliek dat in hetzelfde ritme. Zo
werkt dat ook in de hersenen en
als heel veel hersencellen dat tege
lijkertijd doen, dan kan de activi
teit van die verschillende gebie
den worden gemeten.
Zodra de spraak begint, ziet
Drijvers dat de hersengebieden
die iets te maken hebben met ge
luid actief worden. Als die gebie
den dan constateren dat er veel
ruis is, ziet zij dat de hersengebie-
den die iets te maken hebben met
bewegingen en zicht extra actief
worden. Deze hersengebieden zijn
dan druk bezig met het verwerken
van de verschillende stromen aan
informatie zoals lipbewegingen,
handgebaren en spraak, om het tot
één kloppend geheel te maken. Al
deze informatie wordt vervolgens
gekoppeld in een specifiek koppe-
lingsgebied en op deze manier kan
een handbeweging die je ziet het
dus makkelijker maken om een
woord op te halen uit je mentale
woordenboek. Die samenwerking
tussen hersengebieden laat dus
zien hoe belangrijk de verschil
lende informatiestromen zijn.
Drijvers geeft dan ook als tip mee:
,,Kijk niet alleen ongemakkelijk
lang naar iemands lippen als jij in
een rumoerige trein zit of in die
drukke kroeg staat. Maar let vooral
eens goed op de handgebaren die
hij of zij maakt. Gegarandeerd
succes!''
Wetenschappers
vertellen over hun
eurekamoment. Dit
keer Annelien
Bredenoord (40),
hoogleraar ethiek
van biomedische
innovatie aan het
UMC Utrecht.
,,Nieuwe biomedische
technologie zoals stam
celonderzoek, dna-tech-
nieken, voortplantings
technologie en kunstma
tige intelligentie roept al
tijd heel wisselende emo
ties en reacties op. Mag je
wel ingrijpen in de na
tuur? Waar leg je grenzen?
De eerste menssoorten
grepen meer dan 100.000
jaar geleden al in.
Als hoogleraar ethiek
van biomedische innova
tie heb ik een onderzoeks
groep waarmee we na
denken hoe die innovatie
verantwoord ontwikkeld
kan worden. Soms verge
lijk ik mijn werk met het
uit elkaar halen van een
enorme veelkleurige klu-
wen wol. Rustig en analy
tisch ga ik te werk om al
les terug te brengen tot
overzichtelijke vragen die
opgedeeld kunnen wor
den in bijvoorbeeld medi
sche, ethische en financi
ële componenten.
Dat is dé uitdaging. Op
den duur kunnen weten
schappers alles wel be
denken en maken, maar
hoe gaan we om met al die
verschillende belangen,
mensen, gevoelens en
emoties? Dat is zeer ge
compliceerd, maar dankzij
het veelvuldig lezen van
het werk van techniekfi
losofen zoals Sheila Jasa-
noff, Bruna Latour en Pe
ter Paul Verbeek heb ik
geleerd dat mens, moraal
en technologie intrinsiek
met elkaar verbonden zijn
en elkaar beïnvloeden.
Hierdoor besefte ik dat
ik als ethicus m het lab en
m het ziekenhuis moet
zijn om in een vroeg sta
dium met de wetenschap
pers, artsen, patiënten sa
men de techniek vorm te
geven. Hierdoor heb ik het
'ethisch parallel onder
zoek' verder ontwikkeld.
Daarin werken we samen
met onderzoekers uit alle
maal verschillende we
tenschappelijke discipli
nes, maar ook met patiën
ten, politici en maat
schappelijke partners. Het
gaat om co-creatie in een
vroegtijdig stadium.''
-Jim Jansen
GO ZATERDAG 16 NOVEMBER 2019
830.000
300
ILLUSTRATIE AD/TU FOTO'S SHUTTERSTOCK
w Kijk op de site
J bij /wetenschap
YVONNE SMIT
Wetenschap wordt gemaakt in samenwerking met NewSdentiSt en met l f vanvnederland
