Geen wapen of uitvinding
w
ft O O
De mug is niet alleen een ergerlijk beestje, zij is volgens de
Canadese historicus Thimothy Winegard ook de
allergrootste vijand van de mens. „Bovendien is die oorlog
nog lang niet gewonnen."
22
milligram
bloed zuigt de mug
per keer op
ziekten
worden door de mug
verspreid
Verspreiding Mug zuigt bioed
ZiekteS Virus komt mee.
HANS VAN ZON
Thimothy Winegard
laat de cijfers voor
zichzelf spreken. De
mug zorgt sinds 2000
jaarlijks voor 2 miljoen
doden als gevolg van allerlei ziek
ten, aldus de Canadese hoogleraar
geschiedenis in zijn boek Mosquito
(Uitgeverij Thomas Rap). Daar
mee staat de mug stijf op nummer
1 van de ranglijst van beste 'killers'.
De mens staat op twee met
475.000 doden per jaar, gevolgd
door de slang (50.000), honden
(25.000) en de krokodil en de kis
sing bug (een soort roofwants die
een gevaarlijke ziekte verspreid)
met elk 10.000 doden. De gebrui
kelijke verdachten, nijlpaard (500),
leeuw (100) en haai (10) doen het
veel rustiger aan.
„Zonder de mug zou de wereld
er totaal anders uitzien", aldus
Winegard. Volgens hem bevindt
de mug zich altijd in de frontlinie
van de geschiedenis. „De mug is
geen toeschouwer van gebeurte
nissen, zij is met de ziekten die zij
bij zich draagt veel dodelijker dan
welk door de mens gemaakt wa
pen of welke uitvinding dan ook.''
De hoogleraar geschiedenis schat
het totale aantal doden waar de
mug sinds de eerste mens voor
verantwoordelijk is op 52 miljard,
bijna de helft van de 108 miljard
mensen die ooit op aarde hebben
geleefd. ,,De mug is de voornaam
ste moordenaar van de mens'',
concludeert Winegard.
Favorieten
Het leven van mannetjesmuggen
draait om twee dingen: nectar en
seks. Het zijn de vrouwtjes die de
mens steken en met een holle
naald elke keer 3 tot 5 milligram
bloed opzuigen. Dat bloed, drie
keer haar eigen gewicht, heeft zij
nodig om zo'n tweehonderd eitjes
te kunnen voldragen. Zij legt die
in een plasje water. De vrouwtjes-
mug bijt iedereen, maar zij heeft
haar favorieten. Liever bloedgroep
O dan A of B. Voetengeur vinden
ze aantrekkelijk, net als deodorant,
parfum en zeep. De jacht wordt
uiteindelijk toch bepaald door de
uitstoot van CO2 door potentiële
prooien. Sporters en zwangere
vrouwen zijn extra aantrekkelijk,
want zij ademen meer CO2 uit.
,,Maar: 85 procent van wat je aan
trekkelijk maakt voor de mug zit
in je genen", zegt Winegard.
Onder de ziektes die de mug
overbrengt, behoort een van de
dodelijkste, gele koorts. Maar ook
malaria, westnijlvirus, chikun-
gunya, knokkelkoorts (dengue),
zikakoorts en encefalitis (hersen
vliesontsteking) zorgen voor kaal
slag onder de mensheid. „Vooral
de ravage die de malariamug kan
aanrichten is nauwelijks met een
pen te beschrijven", zegt Wine
gard. „Malaria maakt ook econo
mieën ziek. Malaria kost Afrika nu
tussen de 30 en 40 miljard dollar
per jaar aan verlies van economi
sche productiviteit."
De mug heeft voor haar ont
wikkeling en machtsgreep op
aarde aan de mens veel te dan
- ken. Toen die een
einde maakte aan zijn
zwervende bestaan, aan land
bouw begon te doen met irrigatie
en vee, kwam de leefwereld van de
mug pas echt tot bloei. Dat mo
ment is voor de historicus het
startsein voor een wervelende
tocht langs beschavingen en oor
logen met de mug in een hoofdrol.
Muggenlegioenen en malaria put
ten de legers uit van Perzische ko
ningen, de Carthaagse veroveraar
Hannibal en het Romeinse Rijk.
Europese koloniale machten ver
garen vanaf de 15de eeuw enorme
rijkdommen maar zij 'oogsten ook
ziekte en dood'. Winegard becij
fert dat er alleen al in Spanje tus
sen 1801 en 1804100.000 mensen
zijn bezweken aan de gele koorts.
Volgens de historicus is Napo
leon verantwoordelijk voor de
zwaarste malaria-epidemie die
Europa ooit had gezien. Toen de
Franse keizer hoorde van een
Britse invasie in Zeeland liet hij
Walcheren onder een laag brak
water zetten, een ideale omgeving
voor de mug en malaria. ,,Tegen de
tijd dat de Britten de expeditie af
braken, was 40 procent van hun
strijdmacht door malaria buiten
gevecht gesteld'', aldus Winegard.
„Napoleons biologische wapen
had zijn werk gedaan.''
DDT
In de moderne geschiedenis, tij
dens de Tweede Wereldoorlog,
ontwikkelde de mens een wapen
tegen de mug dat onoverwinnelijk
leek: DDT. 'Muggenbrigades' be
spoten Amerikaanse soldaten in
Azië met het goedje om levens te
redden. In 1945 bracht de VS het
op de markt voor gebruik in de
landbouw en daarna veroverde het
de wereld. Er wordt in totaal we
reldwijd meer dan 1,8 miljard ton
DDT gespoten. Als in 1962 blijkt
hoe schadelijk het insecticide is
voor mens en milieu duurt het
nog tien jaar voordat het in de VS
en ook in Nederland wordt verbo
den. Bovendien laat de mug zich
niet wegblazen. Winegard: „Af
hankelijk van het soort mug
duurde het twee tot twintig jaar
voordat ze resistent was tegen
DDT." De oorlog tegen de mug
leek gewonnen. Niet dus.
In 2012 ontdekt de wereld een
revolutionaire, genetische tech
niek (CRISPR) waarbij wijzigin
gen in genetisch materiaal kunnen
ZATERDAG 16 NOVEMBER 2019 GO
A
We zijn
3 tot 5
in oorlog
met de
muggen
Bij een volgende beet geeft de mug
het virus door aan het slachtoffer.
op
