Vonnis brengt politiek keer op keer in verlegenheid
Veel gevoelige kwesties - de omgang
met IS-kinderen, het stikstofdossier,
de gaswinning - exploderen na
uitspraken van de rechter. Zit de
magistraat te vaak op de stoel van de
politiek?
18
Internationale
verdragen geven
de burger munitie
NIELS KLAASSEN
den dat we overdag overal nog
maar maximaal 100 kilometer per
uur mogen rijden.
SGP-fractieleider Kees van der
Staaij is kritisch over de rechter
lijke ruimte die genomen wordt:
„Wij zijn niet voor het terughalen
van de IS-kinderen, dus het is
goed dat het kabinet in beroep
gaat. Wat de rechter daar doet is
een heel algemene zorgvuldig
heidsnorm toepassen in een uit
spraak die echt in politiek vaarwa
ter komt." Van der Staaij zou er
graag een debat over voeren: ,,Dat
deden we in 2006 ook al eens in
een conferentie in de Tweede Ka-
mer, dat ging toen vooral over de
politiek die zich te veel met de
rechtspraak zou bemoeien, maar
dat zou je ook kunnen doen als
het gaat over rechters die te veel in
het politieke primaat komen."
Want er zullen meer rechtsza
ken volgen, denken kenners. Als
logisch gevolg van de groei van
het aantal wetten, internationale
verdragen en Europese richtlij
nen, in combinatie met steeds ac
tievere en mondigere burgers en
belangengroepen, aangemoedigd
door successen als die rond Ur-
genda. Voorstanders jubelen: zo
werkt een gezonde rechtsstaat, de
rechter toetst of de regering zich
aan de eigen regels houdt. Maar
vanwaar dan toch het ongemak in
sommige politieke kringen?
Montesquieu
Omdat de beroemde klassieke
scheiding der machten in het ge
ding komt, vrezen zij. Voor wie de
lessen staatsinrichting vergeten is:
de democratische rechtsstaat is
naar model van de Franse verlich-
tingsfilosoof Montesquieu ge
bouwd op drie zuilen: de wetge
vende macht (het parlement en
regering), de uitvoerende macht
(nationale en regionale overheid)
en de rechterlijke macht, die de
uitvoering toetst aan de wet.
Tussen die machten staan ech
ter geen betonnen muren, weet
hoogleraar burgerlijk recht Ivo
Giesen (Universiteit Utrecht): ,,Bij
Urgenda claimt de staat dat de
rechtbank en het hof te veel op de
stoel van de wetgever gaan zitten.
Vooral omdat de rechter eigenlijk
het kabinet opdraagt nieuw beleid
te maken, bij uitstek een taak voor
de wetgever zelf. Maar de rechters
zeiden: het beleid is niet in de
haak, en wij kunnen daar wat van
vinden."
Hier speelt de fundamentele
vraag of een rechter de ruimte kan
nemen om beleid te corrigeren als
ze bijvoorbeeld vindt dat rege
ringsmaatregelen tot nog toe lei
den tot aantasting van mensen
rechten als het recht op gezond le
ven. Veel politici zeggen: nee, kli
maatbeleid is ons pakkie-an, maar
tot veler verrassing oordeelden
rechtbank en Hof anders.
Dus ging het kabinet
in cassatie bij de
Leonne Zeegers (58) uit
Breda is maar wat blij
met de rechter. Vorig jaar
oordeelde de rechtbank
in Limburg dat Zeegers -
geboren met fysieke kenmerken
van beide geslachten, Leonne
voelt zich soms mannelijk, dan
vrouwelijk - het recht heeft om
'geslacht onbekend' op het pas
poort te krijgen. Een doorbraak:
0 ,,Ja, dat was voor
mij heel positief.
Waarom moet
er überhaupt
een geslacht
in een pas
poort?" In
een toelich-
j ting op het
vonnis schreef
de Limburgse
rechter dat 'de
tijd rijp' is
voor een gen-
derneutrale
aanduiding
in het pas
poort als
mensen daar behoefte aan heb
ben. Opzienbarend op het oog,
buiten de lijntjes volgens critici,
maar Zeegers vindt het niet meer
dan logisch: ,,Deze rechter zei:
luister overheid, jullie tekenen al
lerlei verdragen, ook over gender-
diversiteit. En ja: wie a zegt, moet
dan ook b zeggen."
Zo past de genderuitspraak in
het langere rijtje van opzienba
rende vonnissen van rechters die
de politiek in verlegenheid bren
gen. Neem de stikstofuitspraak
van de Raad van State dit voorjaar,
die kabinet en bouwend Neder
land bijna in een crisis stortte. Of
eerder de Urgenda-zaak, waarbij
een duurzaamheidscoalitie van
meer dan negenhonder eisers al
twee keer succesvol bij de rechter
en het Hof afdwong dat Neder
land meer moet doen om de uit
stoot van broeikasgassen terug te
dringen.
Maar er is meer: zo moest de
gaswinning op last van de Raad
van State worden terugge
schroefd, de Hoge Raad haalde
een streep door rookruimtes in de
horeca, en deze week nog oor
deelde de Haagse rechtbank dat
Nederland zijn best moet doen
om Nederlandse kinderen van IS-
strijders terug te halen. Bij veel
van die vonnissen groeit het cha
grijn op het Binnenhof en in de
Trêveszaal: bemoeit de rechter
zich niet te veel met te wetge
vende macht als die oordeelt over
klimaatmaatregelen en de terug
keer van kinderen van terroristen?
Bewaken we de beroemde 'schei
ding der machten' wel voldoen
den? De ene kwestie is de andere
niet, maar er is wel een rode draad
te vinden in veel zaken: rechters
beroepen zich uiteraard op de
wet, maar vaak ook op internatio
nale verdragen of Europese richt
lijnen waar Nederland zich ooit
aan heeft gecommitteerd.
Zo wordt Leonnes 'X' in het
paspoort mogelijk door verdrags
bepalingen van de VN over gen-
derdiversiteit (2006). En uit het
Internationale VN-verdrag voor
de Rechten van het Kind (1989)
volgt volgens de Haagse rechter
dat de staat zijn burgers, dus ook
deze IS-kinderen in Syrië, niet
mag afrekenen op keuzes van hun
ouders. En via eenzelfde redene
ring kan Nederland de stikstofre-
gels uit de Europese Habitatricht
lijn (eerste versie 1992) niet om
zeilen met een spoedwetje, oor
deelde de Raad van State streng.
In de woorden van Zeegers: wie a
zegt, moet ook b zeggen.
En dan moet de politiek op de
blaren zitten, zoals we afgelopen
week zagen, toen kabinetsleden
met een zuur gezicht aankondig-
ZATERDAG 16 NOVEMBER 2019 GO
Trapt de rechter te vaak op
