Opvoeden is
kinderen leren
het zelf te doen
Onderwijs
wordt vaak
gezien als proces
waarbij alleen de
volwassenen spreken
21
Houd je eetgedrag en
hormonen in toom
René Diekstra
terechtkomt. Dan spelen darmhor
monen die eetlust reguleren een
belangrijke rol, want die geven (via
de bloedbaan) door aan de hersenen
dat je vol zit'', aldus Van Rossum, die
met collega Mariëtte Boon Vet belang
rijk schreef, een boek over lichaams-
vet en voeding, verbranding en ver
borgen dikmakers.
Ultrabewerkt
Waarom je te veel eet, heeft dus ook
te maken met je darmhormonen.
Soms functioneren ze minder goed
en neemt je hongergevoel minder
snel af. Van Rossum: ,,Hoe die hor
monen afgesteld zijn, is voor een deel
in je aanleg geregeld. Er zijn bijvoor
beeld mensen die een genetisch
foutje hebben en bij wie de verzadi-
gingshormonen niet goed werken.
Die mensen zitten dus nooit vol. An
dere mensen zijn juist weer geze
gend met genen en een stofwisseling
die ze minder gevoelig maken voor
geuren van lekkernijen.''
Uit onderzoek blijkt dat we zelf de
werking van onze hongerhormoon-
balans saboteren. Door het eten van
bewerkt voedsel bijvoorbeeld, blijkt
uit een studie van het Nationaal Dia
betes Instituut in de Verenigde Sta
ten. Proefpersonen met een dieet dat
uit bewerkt voedsel bestond, aten
onbewust wel 500 kilocalorieën per
dag meer dan de proefpersonen die
slechts onbewerkt voedsel aten.
Waarom kunnen we na een enorm
avondmaal toch nog een toetje op?
,,Ook als je biologisch gezien vol zit,
kun je soms dooreten, maar alleen als
je iets heel erg lekker vindt'', zegt
Van Rossum. In de wetenschap
wordt dat 'hedonisch eten' genoemd
en het heeft te maken met dopamine.
,,Er wordt een beloningsgevoel opge
wekt als jij iets eet met veel vetten en
suikers.'' Daarom kun je nog wel een
grote ijscoupe eten na een diner,
maar geen aardappeltjes, groente of
vlees meer. Hoe gevoelig je ervoor
bent, heeft met verschillende zaken
te maken. Er zijn genen die ervoor
zorgen dat de een net een paar hap
pen meer eten nodig heeft voordat in
het brein een flinke dopaminereactie
plaatsvindt.
Cortisol
Net als Van Dijken benadrukt Van
Rossum dat stress onze eetlust aan
wakkert. Vooral chronische stress is
een dikmaker, het verhoogt de aan
maak van het stresshormoon cortisol.
„Langdurige stress zorgt voor snack-
trek. En dan grijpen we sneller naar
een gevulde koek dan een selderij
stengel.'' Cortisol zet dus aan tot eten
en dan vooral tot het eten van suiker
en vet. Ook kan stress via cortisol
leiden tot extra buikvet, volgens Van
Rossum juist het soort vet dat ons
ziek maakt.
Textuur is een belangrijke reden
voor overconsumptie van ongezonde
snacks, zegt Liesbeth Zandstra, hoog-
leraarfood reward and behaviour aan
Wageningen University. Hard voed
sel vult sneller dan zacht of vloeibaar
voedsel. Bewerkte producten hebben
vaak een zachtere textuur, of zijn ro
mig en makkelijker eetbaar. Zand-
stra: ,,Als je een kilo druiven pureert,
kan je het makkelijk in anderhalve
minuut wegklokken. Maar probeer je
een kilo druiven te eten, dan ben je
daar wel twintig minuten mee bezig.
Als het al lukt.''
TIPS
n mijn werkkamer, recht tegenover de plaats
waar ik zit, hangt een pentekening die mijn
vrouw ooit van een reis uit China meebracht.
De voorstelling op de tekening stamt naar
verluid uit de begintijd van het taoïsme (de
stroming waaruit begrippen als yin en yang
afkomstig zijn), zo'n 2500 jaar geleden.
Als mijn blik erop valt, zeker als dat voor een
college, lezing of therapiesessie is, ervaar ik een
gevoel van toenemende alertheid. Dan hoor ik
weer de stem van de Chinese professor in de
filosofie die ik later naar de betekenis van de
tekening vroeg. Hij zei: ,,Wat daarop wordt uit
gebeeld is de essentie van opvoeding en onder
wijs''.
Ik was aanvankelijk zeer verbaasd over die
uitleg. Op de tekening zijn twee figuren te zien:
een kind (ongeveer 10, 12 jaar) dat met een hand
ergens naar wijst en daarbij iets zegt en een vol
wassene, gekleed in een lang wit gewaad, die
luistert. In grote delen van de wereld worden
opvoeding en onderwijs vaak gezien als proces
sen waarin volwassenen spreken en kinderen
luisteren. Zo niet bij het taoïsme dus. Daarin is
de essentie van opvoeding en onderwijs dat
volwassenen voor kinderen situaties creëren
waarin deze zich vrij van angst en spontaan
kunnen uiten, aandacht kunnen vragen voor
wat hen bezighoudt en kunnen oefenen. Het is
een vergissing te denken dat wat anderen ons
instrueren bepaalt wat we leren. Leren en ont
wikkelen vindt vooral dan plaats - en dit idee
wordt bevestigd door wetenschappelijk onder
zoek - als wij dat wat anderen ons instrueren
tot instructie aan onszelf (kunnen) maken. Van
instructie die niet leidt tot zelfinstructie leren
we niets.
We ontwikkelen ons niet door onderwijs maar
door zelfonderwijs, niet door coaching maar
door zelfcoaching, niet door therapie maar door
zelftherapie en niet zozeer door opvoeding als-
wel door zelfopvoeding. De belangrijkste rol en
vaardigheid van opvoeders, onderwijzers, coa
ches en therapeuten is daarom situaties te creë
ren die zo veel mogelijk ruimte, begeleiding en
aanmoediging bieden aan het zelf doen. Zoals
een therapeut mij ooit op het hart drukte:
,,Ifyou don't do it, it won't be done".
René Diekstra leerde
van een Chinese
tekening wat de
juiste rol van een
opvoeder is.
dinsdag 12 november 2019
GO
IMaak een plan
om jezelf te
beschermen tegen
ongezonde eetge
woonten, adviseert
Zandstra. „Weet wan
neer je in de verlei
ding komt en speel
daarop in. Neem voor
de terugreis van het
werk bijvoorbeeld
een appel mee.''
2 Van Rossum ad
viseert om lang
zaam te eten. Je ver-
zadigingshormonen
hebben tijd nodig om
op gang te komen,
gemiddeld twintig
minuten. „Sommige
mensen krijgen die
reactie snel, bij ande
ren duurt het langer.
Wie snel alles naar
binnen schrokt, zit zo
aan een tweede bord
voordat hij een
seintje krijgt.''
3 Het helpt om in
de keuken op te
scheppen. Van Ros
sum: ,,Wie de geu
rende pan op tafel
zet, houdt de honger-
hormonen aan de
praat. Alleen het zien,
ruiken of denken aan
eten wakkert je eet
lust aan.''
4Slaapgebrek is
funest voor je
hongerhormonen.
Van Rossum: ,,Die
raken ontregeld en
zorgen voor meer
trek. Dat staat nog
los van de vermoeid
heid die bij sommigen
uitnodigt om de da
ling van het energie
niveau te compense
ren door meer te
eten.''
5 Voor emotie
eten is volgens
Van Dijken geen
snelle oplossing.
Maar het helpt om je
gedrag te analyseren.
Check waarom je de
behoefte voelt op dat
moment te eten.
„Welke rol zou eten
nu vervullen en zou
het echt helpen, ook
op lange termijn? Of
is het oké om je even
niet zo fijn te voelen,
om dat gevoel er
even te laten zijn?''
Reageren? rene.diekstra@dpgmedia.nl
