Stilstaan bij
overledenen
18 ZEELAND
INTERVIEW BEN VERSCHUREN
Hoe zou het zijn als onze overleden dierbaren ons brieven schreven? Wat
zouden ze ons vertellen? Met Allerzielen wordt in Breda met een opmerkelijk project
stilgestaan bij de gedachten aan geliefde overledenen.
dtLiïoir^nrzrit^; - J
zaterdag 2 november 2019
Breda
In zijn woonkamer in Breda pakt
Ben Verschuren (74) een groot
vel papier. Hij strijkt het met de
zijkant van zijn hand glad en be
gint te lezen. ,,Lieve zoon..."
Het is een brief. Nog niet eens zo
heel lang geleden schreef zijn moe
der die aan hem. Bijzonder? Ergens
wel. Zijn moeder was op het moment
van schrijven namelijk al overleden.
Het is iets waar Verschuren een
paar jaar geleden mee begon. Uitge
daagd door een bevriende schilderes
die hem vroeg deel te nemen aan een
kunstproject, begon hij na te denken.
,,Het was destijds Hemelvaartsdag.
Een dag waarop de poort naar boven
even is geopend. Het kwam in me op:
hoe mooi zou het zijn als door die
opening berichten naar beneden
dwarrelden?"
De dichter/schrijver dacht aan zijn
gestorven dierbaren. ,,Mijn vader,
moeder, mijn broer, peettante, een
voormalige geliefde. Wat zouden zij
mij te vertellen hebben?" Hij pakte
pen en papier en begon te schrijven.
,,Brieven. Niet aan hen, maar van
hen. Dus alsof zij mij die vanuit de
hemel stuurden."
Het bleek een opmerkelijk uitwer
king te hebben. Verschuren: ,,Wie ie
mand is verloren, denkt wel vaker
aan diegene, praat ertegen, schrijft
misschien een brief."
Dat is mooi: ,,Maar het is ook een
richtingsverkeer. Jij denkt aan de an
der, legt hem of haar jouw vragen of
gevoelens voor. Zo ben je in wezen
meer met jezelf bezig dan met je ge
storven dierbare."
,,De brieven die ik schreef, dwon
gen me om me te verdiepen in de an
der. Het ging niet om mij. Ik ver
plaatste me in bijvoorbeeld mijn
moeder, of mijn vader, liet hen aan
het woord. Luisterde naar wat zij mij
te zeggen hadden. Ik gaf ze zo mis
schien wel voor het eerst de kans om
dat te zeggen wat bij leven verzwe
gen bleef. Het zorgde voor een heel
bijzonder contact."
Het maakte dat hij haast dichterbij
de overledenen kwam dan bij leven.
,,Ik plaatste als het ware mijn overle
den moeder in de stoel tegenover
mij, visualiseerde hoe ze daar zat,
daar schreef en liet haar aan het
woord, viel haar niet in de rede. En
opmerkelijk genoeg leek het alsof de
woorden als vanzelf kwamen. Ik was
het die ze opschreef, maar het was de
ander die ze uitte. De brieven voel
den heel authentiek."
Zo hoorde hij zijn vader vertellen
over zijn ervaringen tijdens de
Tweede Wereldoorlog. Toen hij als
dienstplichtige na de mobilisatie via
België en Engeland, naar Frankrijk
werd gestuurd om, na een periode als
krijgsgevangene, uiteindelijk weer
thuis te komen. ,,Nooit sprak hij over
zijn ervaringen. Via anderen wist ik
wat hij had meegemaakt. In zijn brief
vertelt hij openhartig over zijn ang
sten en onzekerheid."
Zijn moeder, met wie het contact
nog wel eens schuurde, liet hij schrij-
Door hen te laten
spreken, voel ik
de overledenen
om me heen
ven wat haar gevoelens waren, wat
daarvan de achtergrond was. Of dan
zijn broer die vanuit de hemel relati
verende kanttekeningen zette bij het
werk van Verschuren. ,,Zonder oor
delen, zonder de wrijvingen die ge
sprekken gewoonlijk met zich mee
kunnen brengen. Zonder geldings
drang of andere emoties. Zonder een
omgeving die afleidt. De brieven
voelden als een heel zuiver contact."
Bevrijd van de ballast van het dage
lijkse bestaan, leidden de brieven bij
Verschuren tot meer begrip voor zijn
overleden dierbaren, boden hem
meer inzicht in hun motieven, in de
geschiedenis achter hun beslissin
gen. In hun opvoeding, gedrag en
meningen van destijds. ,,Het heeft
me veel gebracht. Heeft me meer le
ren relativeren, maar me ook milder
gestemd tegenover mijn gestorven
dierbaren."
Bovendien: ,,Heb ik het gevoel dat
ook zij het prettig vinden. De brieven
werken ook voor de doden bevrij
dend."
Dat klinkt misschien wat zweverig.
,,Maar zo voelt het niet. Ik ben niet
overdreven spiritueel, ben eerder ag
nost, dan gelovig. Ik ben er niet van
overtuigd dat er leven na de dood is.
Maar door hen te laten spreken, voel
ik de overledenen wel om me heen.
Ze zijn nabij."
Troostrijk? ,,Zeker."
Vandaag is het Allerzielen. Bij uit
stek een moment waarop wordt stil
gestaan bij onze gestorven dierbaren.
Verschuren grijpt de datum aan om
ook anderen te helpen met het schrij
ven van brieven van hun overleden
naasten. Tussen 10.00 en 12.00 uur is
hij in Het Gele Huis, Haagsemarkt 35
(hoek Dreef) in Breda.
Het groeide uit tot een belangrijke katholieke feestdag.
In de tweede helft van de twintigste eeuw nam in Neder
land, onder invloed van de ontkerkelijking, de aandacht
voor Allerzielen af. „Vroeger stonden hier op 2 november
drie bloemenkramen die het heel druk hadden. Nu is dat er
nog één en die verkoopt elk jaar iets minder", zegt bijvoor
beeld Roel Stapper van de Bredase begraafplaats Zuylen.
,,Toch is Allerzielen bij ons nog steeds een van de drukste
dagen."
De laatste jaren worden speciale bijeenkomsten trouwens
wel meer bezocht, weet Stapper. Dat beamen organisato
ren van het groeiend aantal al dan niet spirituele samen
komsten rond Allerzielen.
Kennelijk is er een groeiende behoefte om buiten de religie
om stil te staan bij overleden dierbaren.
ZV
Wat zou een overleden
dierbare ons schrijven?
Edine Wijnands
Ha broer,
Je hebt ze hier wel aan het schrijven gekregen! Ik begrijp niet
waarom ze zo gretig zijn, wat moet er nog gezegd worden?
Je stookt, broertje, je woelt als een mol het verleden omhoog,
is dat wat je wil? Altijd al weerbarstig geweest. Protestman,
van wie heb je dat?
Je brengt me aan het twijfelen, heb ik iets gemist?
je oudste broer
PSDie geheime liefde van je destijds, ik was daar altijd al
nieuwsgierig naar. Iedereen vermoedde iets maar niemand wist er het
fijne van. Hoe zat dat eigenlijk? Dat moet je toch nog eens uit de
doeken doen.
Ben Verschuren met enkele van zijn brieven.
FOTO RON MAGELSE/PIX4PROFS
Eind tiende eeuw introduceerde abt Odilo van Cluny de tra
ditie om de dag nadat de Heiligen werden geëerd, stil te
staan bij gestorven kloosterbroeders. Paus Johannes XIX
nam het gebruik over en riep ongeveer twee eeuwen later
2 november uit als moment om alle gelovige gestorvenen
te herdenken.
MiJn jongste lünd;
die vraag. A"n jJbiiJzie'ik "at je "Ce Ik op
het die ieidt, street s TjaT"9 M
muziek in mijn oor, ik neurie t tenminste. je neuriet de
zwegen As in AZlTLT
tijd, een duet van Windei"aiu<M
OP, kaar man ie de
0I,fceweeglijk, van geen tijd beuust. Vreemd hoe Je ai
en zoon de grenzen tussen generaties Jtunt veriaten en z,'*»
in een dorpscafé eikaar ongekwetst kunt tegenkomen. H&J
wennen, misschien is een derde afspraak noodzakelijk
verplicht ritueel moeten zijn,
w® lopen van drm0lenUU da"Se" »e<r«a9d'
yennjk Voor stemtype? me °P9etemen.
twee biertjestaanP<n' 93a" aan beitje zitten Baarop Bl
