SS'er Josef Kotalla, een van de Drie van Breda
I
S"1
21
Bij het
fragment
krijg ik
kippenvel.
Zo klonk
hij dus
Koepel trouwt met een oude
jeugdvriendin die hem trouw is
blijven bezoeken. Hij stuurt re
dacties van dag- en weekbladen
brieven als ze in zijn ogen onjuist
heden over hem publiceren.
Meerdere keren doet hij aangifte
van laster en smaad tegen oud-ge
vangenen die onwaarheden over
hem zouden vertellen. In geen
van de gevallen gaat Justitie tot
vervolging over. Als Kotalla op
zijn 65ste een poging doet een
AOW-uitkering aan te vragen,
zijn de reacties verontwaardigd.
Begin 1972 lijkt Kotalla vrij te
komen, als CDA-minister van
Justitie Dries van Agt aankondigt
de Drie van Breda naar huis te
willen sturen. Een storm van pro
test volgt, de Tweede Kamer ziet
van goedkeuring af. Op 31 juli 1979
overlijdt Kotalla in zijn cel. Twee
dagen later wordt hij gecremeerd.
De urn met zijn as wordt bijgezet
in het Duitse Fulda. Na 34 jaar is
Kotalla weer thuis. Dat gebeurde
overigens pas nadat zijn 'Neder
landse' naam Kotalla was veran
derd in Kotalla, zijn oorspronke
lijke familienaam. Zonder die wij
ziging had zijn as niet naar West-
Duitsland gemogen.
Begrijpen
Ruim zes jaar heb ik onderzoek
gedaan naar Kotalla. Hij beheerste
mijn leven niet, maar de drang al
les uit te zoeken was groot. Mijn
werk als biograaf was niet zelden
te vergelijken met dat van een de-
De beul
van Amersfoort,
Josef Kotalla
tective. Ook ik verzamelde snip
pers informatie en ogenschijnlijk
onbelangrijke details omdat ze
belangrijke aanwijzingen konden
bevatten. Niet om een misdrijf op
te lossen, maar om het leven van
Kotalla te reconstrueren.
Detectivewerk leidde mij naar
een 83-jarige man in het Duitse
Neuss, onder de rook van Düssel-
dorf. Als klein jongetje had hij in
1943 het eerste huwelijk van Ko
talla bijgewoond. Zijn vader was
een van de getuigen van de brui
degom. Na de plechtigheid op het
gemeentehuis in Kleef werd feest
gevierd in het huis van Kotalla's
schoonouders, vertelde de man.
Hij herinnerde zich nog dat een
aantal jonge SS'ers na afloop van
het feest de nacht doorbracht bij
de buren. De uitgelaten SS'ers
bruuskeerden deze vrome katho
lieke familie door een crucifix op
zijn kop te hangen. De oude Duit
ser kon er nog altijd om gniffelen.
Het spoor naar mogelijke neven
en nichten van Kotalla liep dood
in het stadje Neuruppin, een
kleine tachtig kilometer ten noor
den van Berlijn. Ik had wel een
ontmoeting met een nicht van
zijn eerste vrouw. Over haar tante
wilde ze aan het tuinhek van haar
woning wel het een en ander ver
tellen, maar over Kotalla had zij
nooit met haar tante gesproken.
Toen ik - nog altijd bij het tuin
hek - na een lang gesprek afscheid
van haar nam, drukte zij mij een
map met papieren in handen. Het
waren oude geboorte- en overlij
densakten. Stukken die meerdere
generaties in de familie waren ge
weest. Ze leerden mij meer over
Kotalla's eerste vrouw en haar fa
milie.
De oorlogsmisdadiger Kotalla
legde soms een groter beslag op
mijn leven dan mij lief was. Ik
merkte dat ik mij aan hem ergerde
als hij zich als slachtoffer op
stelde. Het was de omgekeerde
wereld. De slachtoffers waren de
gevangenen van wie hij het leven
tot een hel maakte. Ik heb tijdens
mijn onderzoek geen begrip ge
kregen voor Kotalla's handelen,
maar ik ben wel gaan begrijpen
hoe deze kleine Duitser kon uit
groeien tot de beul van Amers
foort. Anders dan in de geschiede
nisboeken is verankerd, was hij
geen compleet gestoorde SS'er.
Zijn hersenbeschadiging werkte
zijn wrede optreden in de hand,
maar is onvoldoende verklaring
voor zijn optreden. De omgeving
waarin hij werkte en de ambitie
die hij aan de dag legde om ho
gerop te komen, vormden samen
met zijn psychische problemen
een giftige cocktail die leidde tot
zijn gewelddadige optreden.
Graf
Als ik Kotalla's laatste rustplaats
in midden-Duitsland op zijn
sterfdag bezoek is het een warme
zomerse dag. Het graf is goed on
derhouden. Rondom de liggende
marmeren grafsteen bloeien de
witte knolbegonia's uitbundig.
Het voelt onwerkelijk zo dicht bij
de man te staan die ik nooit heb
ontmoet, maar waarvan ik inmid
dels zoveel weet. Ik vraag mij af
wat Kotalla van mijn onderzoek
denkt. Zou hij na het verschijnen
van mijn boek een brief op poten
schrijven of aangifte tegen mij
doen van smaad en laster?
Ik blijf nog een paar uur rond
het graf van Kotalla hangen. Het is
immers zijn sterfdag. Wie weet
komt er nog iemand naar zijn
laatste rustplaats vandaag. Ik weet
dat familie van zijn tweede vrouw
het graf onderhoudt, maar via een
medewerker van de begraafplaats
hebben zij te kennen gegeven dat
ze geen contact met mij willen.
Als de middag op zijn einde loopt,
besluit ik terug naar huis te gaan.
Ik kijk nog een laatste keer ach
terom als ik de oude begraafplaats
afloop. Bij Kotalla's graf staat nog
altijd niemand.
GO ZATERDAG 26 OKTOBER 2019
Het schriftje
van Kotalla, via
Marktplaats.nl
verkregen.
FOTO'S PIM RAS, PRIVÉ-ARCHIEF,
BEELDBANKWO2/NIOD
Richard Hoving
poserend op
Kamp Amersfoort.
FOTO PIM RAS
Richard Hoving,
uitgeverij
Prometheus
RICHARD
HOVING
(190S-1979)
Kotalla tijdens zijn gevangen
schap in Breda. foto w.l. nouwen
