Twee uur voor
aankomst
knijpt ze in
je voet
MCSKOL
BRATSK
CMC
/IMC
het harde leven in Siberië vol te houden.
Mensen trokken en masse weg, de plaatsen
langs de BAM werden spooksteden en
-dorpen. Er gaat tegenwoordig niet eens
meer een trein vanuit Moskou naar het
einde van de lijn, Sovyetskaya Gavan aan
de Stille Oceaan. De lijn is gedegradeerd
tot een tweederangs netwerk, opgeknipt
in aparte trajecten. Maar in mijn hoofd was
het nog steeds één trein, die 4000 kilome
ter door de wildernis denderde.
In december 2016 stapte ik voor het eerst
op, het tweede deel legde ik een jaar later,
ook weer in december, af. Als je Siberië wilt
voelen, moet je hartje winter gaan. Reizen
met de trein door Siberië is anders dan in
Nederland. Je installeert je in de coupé alsof
het je nieuwe huiskamer is. Russen bergen
hun koffers op, zetten proviand op het
tafeltje en kleden zich vervolgens om in
hun 'treinpak'. Dat kan een trainingspak
zijn, maar een pyjama is ook prima. De
trein gaat elke dag wel door een andere tijd
zone, en sommige passagiers zijn al zeven
tijdzones verder, dus het ritme tussen dag
en nacht is een grijs gebied. Om de verwar
ring nog groter te maken, zijn de treintijden
op de kaartjes en de stationsklokken altijd
in Moskou-tijd.
De provodnitsa, begeleider, is essentieel
op elke Russische treinreis. De naam 'con
ducteur' doet hem of haar - meestal haar -
tekort. Ze controleert je kaartje, maar ze
doet nog veel meer. Ze werkt een paar
dagen achter elkaar op de trein, heeft haar
eigen slaaphut. Ze zorgt ervoor dat iedereen
lakens heeft en je kunt bij haar een thee,
Nescafé en noedels bestellen, die je vervol
gens aanvult met heet water uit de enorme
samowar die altijd op de gang staat te borre
len. De provodnitsa doet de wc-deur op slot
voordat de trein een stad binnenrijdt, vaak
met zeer ruime marges. Zo kan het gebeu
ren dat je twintig minuten voor en na een
station geen poepje kunt laten vallen op de
maagdelijke taiga waar hooguit af en toe
een beer langskomt. Twee uur voor aan
komst maakt ze je wakker, ook als je om
zeven uur 's ochtends ergens aankomt. Dat
gaat vaak nogal bruut: ze gooit het licht in
de coupé aan, en knijpt daarna in je voet.
Stiekem doorslapen lukt niet, je dient
onmiddellijk je beddengoed in te leveren.
De provodnitsa verdient niet veel, maar
vult haar loon clandestien aan met het ver
voer van pakketjes. Het is een waterdicht
systeem, en sneller dan welke koerier ook.
Het begrip 'pakketje' is zeer ruim. Zo
stuurde mijn toenmalige vriendin eens
haar kat per trein uit Sint-Petersburg naar
Moskou. Op het aankomststation meldde
ik mij bij wagon 8 met de tekst: 'Ik kom
voor Sjoera de kat'.
Luidsprekers
Een diesellocomotief trekt ons vooruit.
Rustig dendert de trein over het spoor, zel
den harder dan 50 kilometer per uur. Heel
soms stoppen we in een dorp, maar vaker
op een desolate plek waar de trein nieuwe
kolen, water en diesel krijgt. Vage rangeer
terreinen met keiharde bouwlampen en
luidsprekers waar een vrouwenstem onop
houdelijk onverstaanbare dingen doorheen
schreeuwt. Spoorwerkers die in de vrieskou
rommelen aan het onderstel. Elk tweede
woord dat ze naar elkaar schreeuwen is een
scheldwoord.
Ik kijk veel naar buiten, soms wel een uur
lang. Dat kan thuis ook, maar dan is er al
gauw een calvinistisch stemmetje in mijn
hoofd dat roept: 'Hoor jij niet wat te doen?'
Hier is het gelegitimeerd luieren.
Na talloze treinreizen in Rusland (in
mijn tijd als correspondent zat ik liever een
dag in de trein dan een uur in zo'n gammel
vliegtuig) ben ik enigszins achter de mores
van de trein gekomen. Het is de bedoeling
dat je gelijk je bed opmaakt, of het nu
's ochtends of 's avonds is. Het is een ma
nier om jouw vierkante meter in de trein te
claimen, waar je je op terug kunt trekken
met een boek of iPad. Of je maakt je de spe
cialiteit van de meeste Russen eigen: op je
rug liggen en naar buiten staren. Je moet je
overleveren aan een staat die valt te om
schrijven als een mengeling van verveling
en meditatie, afgewisseld met slaap. Als ik
40
Reizen
Turen
Reis als een
Rus: ga op je
rug liggen en
staar naar bui
ten. Een com
binatie van
meditatie en
verveling.
