II
Zeeuws slavernijverleden en de Bijbel
10 ZEELAND
Monnikenwerk
PORTRETTEN MARIE TAK VAN POORTVLIET MUSEUM
van Jopie Ruys. Een compositie in
wit, grijs en zwart van een puber
meisje dat met enige tegenzin lijkt
te poseren. Sluijters weet natura
lisme en expressiviteit op heel
persoonlijke manier te combine
ren. Door het gekozen palet komt
wat er aan kleur in het portret ver
schijnt des te sterker naar voren.
Gedurfd is ook de compositie.
Sluijters schildert het meisje niet
van top tot teen: aan de onderzijde
van het vlak zie je alleen haar
witte sokjes.
Het boeiende aan deze tentoon-
Jan Toorop is als
trekker van de
Domburgse
kunstenaarskolonie
vanzelfsprekend
aanwezig
stelling is de verscheidenheid aan
visies, materialen en technieken.
Dat biedt uitstekende mogelijkhe
den om te vergelijken. Zo blijkt dat
geïnspireerd vakmanschap ook na
de oorlog aanwezig is. Het subtiele
portret dat Reinier de Muynck
maakte van Hans Warren kan zich
meten met het werk van Van
Veen. Zoals Douwe Vosselman in
zijn serie indringende zelfportret
ten de beheersing van Sluijters
combineert met een mooie balans
tussen naturalisme en expressio
nisme. De portretten die Annelies
Hoek en Trees Verwilligen maak
ten zijn luchtiger, terwijl de ex
pressieve aanpak zich sterk mani
festeert in de schilderijen van Ma
rijke Gussenhoven en Hans Verha
gen. Een tentoonstelling als deze is
te vergelijken met op een terrasje
zitten en kijken naar de mensen
die passeren. Met als extra de blik
van de kunstenaars door wier
ogen je hen ziet.
Het is een
overrompelende
verzameling. 125
portretten in een niet al
te grote ruimte. Toch
straalt de
zorgvuldigheid
waarmee Francisca
van Vloten deze
tijdelijke collectie heeft
samengebracht ervan
af.
Elk werk heeft een relatie
met Zeeland. De gepor-
tretteerden of degenen
die het werk maakten
hebben hier korte of
langere tijd gewoond of doen dat
nog steeds. Verder selecteerde Van
Vloten werk uit Zeeuwse collec
ties. Het gegeven portret is trou
wens breed opgevat. Ik zie bijvoor
beeld ook een heerlijk impressio
nistisch schilderijtje van Kirill
Datsouk, waarin de twee afge
beelde mensen niet meer dan fi
guranten zijn in een zomers tuin-
tafereel. De drie prenten van Peter
Alma, een vriend van Mondriaan,
zijn ook geen doorsneeportretten.
Alma maakte in de jaren 20 van de
vorige eeuw zijn werk dienstbaar
aan het verspreiden van de sociale
revolutie. Eén van zijn prenten
verbeeldt in een strakke vormen
taal de balans tussen wonen, wer
ken en het produceren van voed
sel. Nog steeds een relevant thema.
Het getoonde werk start met de
jaren 70 en 80 van de 19e eeuw en
loopt door tot het heden. Jan
Toorop is als trekker van de Dom-
burgse kunstenaarskolonie van
zelfsprekend aanwezig. Zijn werk
maakt deel uit van enkele kabinet
ten met grafiek- en tekenkunst.
Hij etaleert zijn meesterschap over
de lijn zowel in losse, rake teke
ningen als in het doorwerkte Por
trait of a lady. Dat vakmanschap is
bij veel van zijn tijdgenoten on
miskenbaar aanwezig, met sterke
voorbeelden in de impressionisti
sche, de naturalistische en in de
expressieve sfeer. Mooi is bijvoor-
beeld hoe Maurice Goth met losse
kleurvlekken een enkel personage
oproept dat in de natuur zit te ge
nieten.
Witte sokjes
Heel anders, strak van lijn en ver
stild qua sfeer, is het werk van Jan
Heyse. Enigszins daarmee ver
want is een klassiek portret door
Karel van Veen, die in Veere naast
Heyse woonde en onder andere
bekend werd met zijn statieportret
van koningin Juliana. Mijn per
soonlijke hoogtepunt is het por
tret dat Jan Sluijters in 1928 maakte
Afgelopen woensdag was er
een symposium in Middel
burg over de afschaffing van
de slavernij. Handel in tot slaaf ge
maakte mensen, maakt deel uit van
de geschiedenis van Zeeland. Het
bracht economische voorspoed in
onder andere Middelburg en Vlis-
singen. Nakomelingen van slaven
resteerden familiegeschiedenissen
die gruwelijk zijn. Commissaris
van de Koning, Han Polman, gaf
aan waarom het van belang is hier
bij stil te staan: ,,Als je het verleden
kent, kun je het heden begrijpen en
de toekomst vormgeven." In de
omgang tussen mensen met een
verschillende huidskleur gaat veel
goed, maar sommige opvattingen
en gedragingen zijn - hoe bizar dat
misschien klinkt - nog steeds gete
kend door het slavernijverleden.
Deze week keek ik hoe religie een
rol heeft gespeeld bij het ontstaan
van die denkbeelden.
De slavernij speelde zich meestal
ver buiten het dagelijks leven van
de Zeeuwen af. Totdat een schip
met een 'partij' op Portugezen
buitgemaakte slaven in Middelburg
aanmeert. Ze blijken te zijn ge
doopt en christenen mochten naar
de opvattingen destijds, niet tot
slaaf worden gemaakt of worden
verhandeld. Zeeland zat er flink
mee in de maag. Aan het debat over
slavenhandel vanaf het midden van
de zeventiende eeuw, namen ook
Zeeuwse predikanten deel. Er wa
ren predikanten die de slavenhan
del goedkeurden, waaronder Ude-
mans uit Zierikzee. Volgens hem
hadden heidenen de slavernij te
danken aan hun eigen leven als
zondaar. Christenen konden geen
slaven worden, want door Christus
'syne doot, alleene vry ghemaeckt
vande geestelijcke slavernie des
duyvels, ende der sonde.' Om God
te kunnen dienen moesten christe
nen ook lichamelijk vrij zijn, vond
hij. Andere predikanten rechtvaar
digen slavernij op basis van een
vervloeking door Noach. De af
stammelingen van Cham, zo luidt
de opvatting, komen terecht in
Afrika en kunnen enkel middels li
chamelijk geweld tot arbeid aange
zet worden. Het idee was dat ze on
der een hard slavenregime tot ont
plooiing zouden kunnen komen.
Dat is een hardnekkige en ver
keerde uitleg met kwalijke gevol
gen, stelt Oud Testamenticus
prof.dr. Eric Peels naar aanleiding
van verkiezingen in Zuid-Afrika in
het Reformatorisch Dagblad van 13
mei 2019. Onder de tegenstanders
van slavernij in de zeventiende
eeuw bevinden zich ook predikan
ten. Bekende zoals als Voetius en
Hondius, maar ook Zeeuwen als
Gregorius de Raad, predikant in
Vlissingen en Johannes de Mey,
predikant op Zuid-Beveland.
Eind goed al goed? Vergeet het
maar. Speciaal VN-rapporteur voor
racisme en xenofobie, Tendayi
Achiume, riep afgelopen maandag
in haar persconferentie de Neder
landse overheid op meer te doen
om racisme te bestrijden, onder
meer door onderwijs te geven over
de geschiedenis en de gevolgen van
slavernij. En zullen we het daarbij
dan ook eens hebben over de rol
van religie?
zaterdag 12 oktober 2019
Mensen kijken
in Domburg
AA Zelfportret van Douwe Vos-
selman en Portret van M.J. Ruys
van Jan Sluijters. fotos nico out
T/m 3 november: Zeeuwse por
tretten II. MTVP Museum Dom
burg, Ooststraat 10a, Domburg.
Di t/m zo 13.00-17.00 uur.
Nico Out
Recensie
José Baars
José Baars schrijft
wekelijks over
religie en kerken in
Zeeland. Kijk voor haar blog
op pzc.nl/monnikenwerk
