Weduwendorp
EUWS 11
'Je had alleen de dominee'
In deze tijd
van het jaar
komt alles
weer op je af.
Dan vraag ik
de dokter om
een pilletje
om rustiger
te worden
j *nM
f»,« 4 *«*A
i"# y«f f MJ4 -J*m
9M0M* M ïT»1*!
'i* j *m aitfltf*
m<0*- 0* l«« 5*«
kunnen handelen, bang zijn dat ze
zichzelf emotioneel niet in de hand
hebben.''
Dat de razzia nog steeds gevoelig
ligt, merkte 'import'-Puttenaar Jack
Hage in 2015. Hij vatte een plan op
voor een speelfilm. Het kwam hem
op honende opmerkingen via sociale
media te staan. Hij was zelfs niet
meer welkom bij het shantykoor. De
film is er nooit gekomen. Michel
Kooij, voorzitter van de Stichting Sa
men Verder, kent het voorval. Hij
zegt dat de razzia-geschiedenis nog
heel diep onder de huid zit in Putten.
,,Je ziet het terug bij ouderen, die er
nog steeds niet over willen praten,
omdat ze de woorden niet kunnen
vinden om het leed te beschrijven. Ze
vinden het moeilijk als anderen dan
aan hun verdriet komen.''
In de omgang met het verleden on
derscheidt hij drie stromingen in het
dorp. ,,Er is een groep nabestaanden
die zegt: 'deze geschiedenis is van
ons, daar moeten anderen van afblij
ven'. Er zijn ook nabestaanden die sa
men met anderen, buitenstaanders,
de schouders onder nieuwe initiatie
ven willen zetten. En er zijn steeds
meer mensen die geen directe relatie
met de razzia hebben, maar er wel
door geboeid zijn'', zegt Kooij. ,,Die
laatste groep wordt steeds groter.''
Zijn stichting (Samen Verder) beoogt
een brug te slaan tussen die groepen.
Dat valt niet altijd mee. ,,Putten is
wat dit betreft nog behoorlijk ver
zuild." Ook tussen zijn stichting en
de Stichting Oktober '44 schuurt het
soms. ,,De naoorlogse razzia-geschie
denis is van iedereen. Niet alleen van
de nabestaanden. Dat willen ze wel-
eens vergeten in Putten.''
De verwerking van het drama is in
middels in een nieuwe fase beland.
Vorig jaar legden Puttenaren samen
met vrijwilligers uit Duitsland een
ontmoetingstuin aan in Ladelund.
Eerder al waren groepen Puttenaren
- onder wie derde generatie nabe
staanden - in estafettevorm naar het
dorp aan de Deense grens gerend.
Michel Kooij met zijn Stichting Sa
men Verder is hier de aanjager van.
,,De herdenkingscultuur in Neder
land is aan het veranderen. Wil je
jongere generaties bereiken, dan kun
je niet meer volstaan met het plech
tige 'opdat wij nooit vergeten' of een
kranslegging. Wij willen met respect
voor de traditionele herdenking in
Putten andere manieren zoeken om
het razziaverhaal te vertellen. Bij
voorbeeld door elkaar te ontmoeten.''
Gerrie Zeegers is vaak mee geweest
met de vanuit Putten georganiseerde
groepsreizen naar Duitsland. En nog
gaat ze er eens per jaar met een groep
nabestaanden op vakantie. ,,Het zijn
reizen met een lach en een traan'',
zegt ze. De inwoonster van Mijdrecht
('We zijn al 47 jaar weg uit Putten') is
vóór de verzoeningsgedachte. ,,De
mensen die er nu wonen, kunnen er
ook niets aan doen.''
Ring
Het verdriet verdwijnt echter nooit.
,,Dat wordt met het klimmen van de
jaren alleen maar sterker. Ik heb er
steeds meer moeite mee. Je gaat er
ook meer over nadenken.'' Zeegers
laat een ring zien, die ze altijd draagt.
,,Die is van vader geweest. Na de oor
log kregen we een zakje met per
soonlijke bezittingen opgestuurd. De
ring, een vulpen, zijn horloge. Hij is
als een beest behandeld, maar pünkt-
lich waren ze, de Duitsers.''
Al in de vroege naoorlogse jaren
werd Putten een 'broeinest van te
genstellingen' genoemd. Deze con
clusie trok het duo Wildschut en
Treurniet, dat namens de voorloper
van het Niod onderzoek deed naar
het drama. Het tweetal interviewde
kort na de oorlog 79 Puttenaren, een
dwarsdoorsnede van de bevolking.
De uitkomsten waren zo brisant, dat
ze in de doofpot verdwenen, zegt
plaatselijk historicus Evert de Graaf.
,,De regering hield het rapport vijftig
jaar achter slot en grendel.''
In Putten haat men het verzet, was één
van de conclusies. Het verzet had Put
ten in het verderf gestort met ondoor
dachte acties. ,,Dat paste natuurlijk he
lemaal niet in de naoorlogse lijn van
Wilhelmina en prins Bernhard, die
het verzet op een voetstuk plaatsten.''
Een andere conclusie uit het rap
port - dat Puttenaren zich gewillig
naar de slachtbank lieten leiden - is
pas decennia later ontkracht. De stel
ling, breed geloofd, kwam bij de la
tere psychiater Andries van Dantzig
vandaan, zelf ex-gevangene van
kamp Neuengamme. Hij had ze zien
lijden. Volgens hem berustten de
diepgelovige Puttenaren in hun lot.
Het was Gods wil. ,,Die mythe is ge
lukkig doorgeprikt'', zegt De Graaf.
,,De Puttenaren kwamen aan op het
einde van de oorlog met een barre
winter. Ze hadden moeite zich als
nieuwkomers aan te passen in de
kampen. De meeste mannen van de
razzia stierven in de Todeslager Hu-
sum en Ladelund, de ergste buiten
kampen van Neuengamme.''
Volgens De Graaf heeft de buiten
wereld lange tijd een verkeerd beeld
gehad van het dorp. ,,Wildschut en
Treurniet zetten Putten ook neer als
een conservatief, achterlijk boeren
dorp, waar zwarthandel en inteelt
aan de orde van de dag waren. Totale
onzin, gebaseerd op vooroordelen.''
In de naoorlogse jaren ontstond
een verwijdering tussen Putten en
de rest van Nederland. Nadat konin
gin Juliana in 1949 het monument ter
nagedachtenis aan de razzia - de
Vrouw van Putten - onthulde, keerde
het dorp zich af van de Nationale Do
denherdenking op 4 mei. Tot 1985
zou Putten alleen nog het eigen
drama van 2 oktober 1944 herdenken.
,,Putten had genoeg aan zijn eigen
verdriet'', zegt De Graaf. ,,De razzia
had diepe sporen getrokken.''
dinsdag 1 oktober 2019
GO
if. rf i Jg* y*,»i
'■HM 1 w*
r- «4fWi
i
JU.'****
11 oktober 1944. Op
deze dag marcheer
den 1439 gevangenen
van het kamp Amers
foort naar het station.
Daarvandaan werden
ze met de trein afge
voerd naar werkkam
pen in Noord-Duits-
land. Onder hen waren
660 mannen uit Put
ten. FOTO NIOD
De in Putten woon
achtige schrijver
Henk Vaessen heeft
zich voor zijn boek
Stille Finale in de ver
werking van het
drama verdiept. Hij
begrijpt de worsteling.
,,De nabestaanden
konden nergens met
hun problemen te
recht. Iedereen zat
met dezelfde ballast.
Daarom sprak men er
niet over. Mensen had
den genoeg aan zich
zelf'', zegt Vaessen.
„Professionele hulp
was er niet, je had al
leen de dominee.''
De razzia plaatste Put
ten in een ongewild
isolement, zegt Vaes-
sen. ,,Heel het land
was in euforie na de
bevrijding. Behalve op
één plek, daar waren
ze in de rouw. Dat was
in Putten. De buiten
wereld koppelde Put
ten aan orthodox
christendom. Daar
droegen de foto's in
de media van in het
zwart geklede wedu
wen ook aan bij. Maar
Putten is een plaats
als alle andere. Alleen
hebben ze hier wel te
maken met een gigan
tische, dramatische
erfenis.''
-Riet Ceelen-
Hendriksen,
met een foto
van haar vader
