Hi-tech meetinstrument
Geen fabriek ontsnapt aan het oog van
Tropomi. Dit instrument - een Nederlandse
vinding - brengt luchtvervuiling op de hele
aardbol in beeld. Voor een beter klimaat.
Bosbrand
in de
Amazone
is heel
duidelijk
zichtbaar
Satelliet meet kleuren
TONNY VAN DER MEE
Het televisiescherm in de gang van
het KNMI toont de huidige positie
van Tropomi. Het instrument
zweeft op 829 kilometer hoogte bo
ven zuidelijk Afrika. Met een snel
heid van ruim 7 kilometer per seconde vliegt het
noordwaarts richting Europa.
Tropomi (TROPOspheric Monitoring Instru
ment) meet de chemische samenstelling van de
troposfeer, de onderste laag van de dampkring
(tot 10 a 15 kilometer hoogte). Daar bevinden
zich de meeste luchtvervuilende stoffen.
Zo'n 100 kilometer lager zweeft OMI (Ozon
Monitoring Instrument), de oudere broer van
Tropomi. Nog voordat OMI werd gelanceerd in
2004, werd al begonnen met de bouw van de op
volger. De onderzoekers gingen ervan uit dat
OMI vijfjaar dienst zou doen. ,,Maar OMI is uit
zonderlijk stabiel gebleken'', vertelt Pieternel
Levelt, afdelingshoofd satellietwaarnemingen
bij het KNMI en hoogleraar aan de TU Delft.
OMI en Tropomi zijn de trots van het KNMI.
Onlangs wonnen ze met OMI een prestigieuze
Amerikaanse prijs (William T. Pecora Award)
voor hun baanbrekende onderzoek naar de
samenstelling van de aardatmosfeer. Levelt: ,,We
zijn wereldwijd leidend. Ik zie de komende tien
jaar geen ander instrument dat dit kan verbete
ren.''
Tropomi is in 2017 gelanceerd, vastgekoppeld
aan Sentinel-5 Precursor. Deze satelliet van de
Europese ruimtevaartorganisatie ESA is onder
deel van het aardobservatieprogramma Coper
nicus. Het meet - net als OMI - de luchtkwaliteit
boven de aarde, maar nog uitgebreider en veel
nauwkeuriger.
Hoogstaand
De techniek is verfijnd en hoogstaand. Het in
strument meet eerst het zonlicht. Dat wordt ver
geleken met het zonlicht dat door de dampkring
weerkaatst wordt. De verschillen in licht geven
aan welke gassen in welke hoeveelheid in de tro
posfeer zitten (zie graphic).
Op de beelden is in één oogopslag zichtbaar
waar de uitstoot van schadelijke stoffen door au
toverkeer, industrie en elektriciteitscentrales
groot is. Groen is een schoon gebied, de rood
bruine vlekken de meest vervuilde.
Levelt wijst de probleemgebieden aan: het
Duitse Ruhrgebied, Parijs en de Route du Soleil
in Frankrijk, de scheepvaartroutes op de Middel
landse Zee, de Povlakte in Noord-Italië, maar
ook Amsterdam en Rotterdam. ,,Dit laat zien dat
we een van de hoogste concentraties stikstof
dioxide van Europa hebben.''
Dankzij de hogere resolutie brengt Tropomi
gebieden veel nauwkeuriger in beeld dan zijn
voorgangers. Het zoomt in op een gebied van 3,5
bij 5,5 kilometer, terwijl dat bij OMI 23 bij 14 ki
lometer was. „Scherper kunnen kijken is een be
langrijk verbetering", zegt Levelt. ,,We zien veel
meer details. We kunnen nu zelfs een elektrici
teitscentrale als bron van vervuiling onderschei
den, en het verschil in vervuiling tussen de
haven van Rotterdam en het centrum van de
stad.''
Alle data zijn heel snel en voor iedereen toe
gankelijk via internet. De huidige bosbranden in
het Amazonegebied zijn duidelijk zichtbaar. De
metingen worden bijvoorbeeld ook gebruikt om
luchtvaartverkeer om te leiden als een vulkaan
uitbarsting leidt tot grote aswolken.
Obama
Doordat de resultaten over een lange termijn
worden verzameld en vergeleken, zien de onder
zoekers of maatregelen om de luchtkwaliteit te
verbeteren effect hebben. Trots vertelde Barrack
Obama in 2016 in een filmpje dat de uitstoot van
stikstofdioxide is verminderd. De toenmalig
Amerikaanse president maakte bij zijn uitleg
dankbaar gebruik van gegevens die OMI aan
leverde.
,,Lange datareeksen worden steeds belangrij-
Tropomi
ZICHTBAAR SPECTRUM
ZATERDAG 28 SEPTEMBER 2019 GO
Tropomi vergelijkt het
zonlicht met licht dat
weerkaatst uit de
atmosfeer.
ULTRAVIOLET
Stikstof dioxide (N02)
I
Oz
Form:
i
j^^^Zwaveld
Wolken
STIKSTOFDIOXIDE
IMETHAAN.
INFRAROOD
Grote vervuilers betrapt vanuit
