Veelvraten,
lekkaards
en andere
smulpapen
GIPHARTS KOOKEILAND
Als Ronald Giphart niet staat
te blancheren, flamberen of
pocheren, zit hij wel te
computeren. Zijn
zoekgeschiedenis vertoont
opvallend vaak
één bepaalde site.
Het woord 'lekker' is,
vind ik, een behoorlijk lekker
woord. Het rolt althans aan
genaam in de mond. Lekkerrrr.
Jammer dat de betekenis ervan
wat is gedevalueerd, net als
de betekenis van het woord
'leuk'. Als mijn vrouw mij een
heerlijke maaltijd voorschotelt
waarvoor ze uren in de keuken
heeft gestaan, en ik reageer met
een eenvoudig 'ja, lekker', dan
verhoogt dat niet de sfeer.
Het woord 'lekker' bestaat
in het Nederlands al heel lang,
aldus de taalrechercheurs van
de onvolprezen etymologie-
bank.nl (een site die ik van
harte kan aanbevelen). In het
jaar 1270 tekende iemand
bijvoorbeeld in een oud hand
geschreven boek op dat 'geen
man en is so lecker als die giene
quaden adem heuet', oftewel:
'niemand is zo gulzig als
degene die een slechte adem
heeft'. Dat was destijds blijk
baar de volksmythe: mensen
die uit hun mond riekten
moesten wel gulzige eters zijn.
Lekker betekende toen nog
gulzig, maar al snel werd het
ook gekoppeld aan het voedsel
zelf, in bijvoorbeeld de zin 'als
mi gedachte der lecker spise'
(uit 1393), oftewel 'toen ik dacht
aan dat smakelijke voedsel'. Al
veel langer bestond een Oud
germaans werkwoord genaamd
'lecken', een variant van het
middelnederduitse werkwoord
'likken', oftewel met je tong
ergens langsgaan. Volgens een
van de etymologen zou de
nogal maffe uitdrukking 'lekker
is maar een vinger lang' slaan
op de lengte van de tong.
In vroeger tijden kende het
Nederlands ook het woord 'lek-
kaard', dat een andere betekenis
had dan wat wij heden ten dage
onder 'een lekkertje' scharen.
Een lekkaard was een gulzig
aard, een gretige vreter, een
smulpaap, in sommige gevallen
zelfs een smeerlap die alleen
maar aan de bevrediging van
zijn lusten dacht.
Een ander woord voor lekkaard
of veelvraat werd 'lekkerbeck',
een omschrijving die al in 1664
is opgetekend in de betekenis
van 'watertanden' (lekkerbek
ken). Het is een mooi voorbeeld
van hoe met de jaren begrippen
en woorden van betekenis kun
nen veranderen.
Wij kennen in onze tijd het zo
genoemde 'lekkerbekje': gebak
ken of gefrituurde gepaneerde
visfilet. Waarschijnlijk - ik kom
er niet achter - zou de naam na
de Tweede Wereldoorlog zijn
bedacht door iemand van een
viskraam in IJmuiden.
Er is overigens ook een
Vlaamse variant van het lekker-
bekkie: opgerolde ingelegde
haring, die men daar eet met ui
en een tartaarsaus. Een gerecht
wat dan bij ons weer een 'rol-
mops' heet. Ook lekkerrrr, maar
je moet er niet te gulzig van
eten wil je geen 'quaden adem'
krijgen.
36
Eten
FOTOSHODYCAREMAN
