Veertien vragen over de stikstofcrisis
i
Hoe schadelijk zijn deze
stoffen voor de natuur?
Is stikstof
ook schadelijk
voor onze
gezondheid?
1
Er is toch al
veel gedaan
om de uitstoot
van stikstof te
verminderen?
4
Stikstof in het milieu
verspreiding in de lucht
neerslag
Heel schadelijk. Het stikstofover
schot is volgens veel ecologen het
grootste probleem waar de Neder
landse natuur mee kampt. Dat
komt door de opeenstapeling van
effecten.
Juist omdat stikstof van nature
zo schaars is, gaan planten en die
ren er uiterst efficiënt mee om.
Dat heeft geleid tot een grote di
versiteit aan soorten. Stikstof valt
nu door alle menselijke uitstoot-
bronnen als een soort gratis
kunstmest uit de lucht, maar plan
ten pakken nog steeds wat ze pak
ken kunnen. De planten die het
hardste groeien, zoals brandnetels,
grassen en braamstruiken, over
woekeren traaggroeiers. In heide
gebieden delven bloeiende krui
den zo het onderspit. Insecten die
daarvan leven, zoals rupsen, gaan
daardoor dood - dat is een van de
redenen dat er tegenwoordig zo
veel minder vlinders zijn dan
vroeger. En doordat er minder in
secten zijn, hebben ook vogels
minder te eten.
Daar komt bij dat stikstof de bo
dem verzuurt, waardoor belang
rijke stoffen als calcium uit de bo
dem wegspoelen. Een groot pro
bleem voor bijvoorbeeld slakken,
die calcium nodig hebben om hun
huisjes te maken. Maar ook voor
vogels: die hebben kalk nodig voor
hun eierschalen en botten. Op de
Veluwe worden mezen geboren
met 'rubberen beentjes': die zijn
zo broos, dat de jonge vogeltjes al
in het nest hun pootjes breken en
sterven.
Eén en hetzelfde molecuul reac-
tieve stikstof veroorzaakt boven
dien een hele serie van schadelijke
gevolgen. Nadat het eerst op het
land bijdraagt aan de verminde
ring van biodiversiteit, komt het
terecht in een rivier of stroomt het
af naar het grondwater. Het stik
stof- en dus voedingsrijke water
komt uiteindelijk terecht in zee,
waar het overmatige algengroei
veroorzaakt die vissen voor onze
kust verstikt. Door verdamping
komt het vervolgens als lachgas
(N2O, distikstofoxide) terecht in
de atmosfeer. Daar draagt het bij
aan de opwarming van de aarde -
het broeikaseffect van lachgas is
circa 250 keer sterker dan dat van
CO2 - om tot overmaat van ramp
de ozonlaag aan te tasten alvorens
het daar wordt afgebroken.
Volgens natuurbeschermingsor
ganisaties is het vijf over twaalf.
De Nederlandse natuur kan er
geen stikstof meer bij hebben; de
emmer is al overgelopen.
Ja, stikstofoxiden - de stoffen die vrijko
men bij verbranding van fossiele brand
stoffen - zijn dat zeker. Ze kunnen niet
alleen irritatie veroorzaken aan onze
ogen, neus en keel, maar dringen ook
door tot de kleinste vertakkingen van
onze luchtwegen. Dat kan volgens het
Rijksinstituut voor Volksgezondheid en
Milieu (RIVM) leiden tot longproble
men.
Zo bleek onlangs dat bij zo'n 20.000
Nederlandse kinderen met astma de
ziekte gerelateerd wordt aan stikstofdi
oxide. Dat gas komt met name in de
lucht via oudere dieselauto's, vrachtwa
gens en de industrie. In Nederland is
astma de meest voorkomende chroni
sche ziekte onder kinderen.
Alsof dat nog niet vervelend genoeg
is, vormen ammoniak en stikstofoxiden
in de lucht samen een belangrijke com
ponent (ammoniumnitraat) van fijn-
stof, dat in onze longen doordringt.
In totaal kampen 1,2 miljoen Neder
landers met een longziekte. Gemiddeld
leven we negen maanden korter door
luchtverontreiniging, maar de verschil
len zijn groot. Het aantal slachtoffers is
het grootst in gebieden met de hoogste
stikstofconcentraties: de grote steden,
de Randstad, langs drukke wegen en in
de omgeving van veehouderijen. Daar
kan het levensduurverlies oplopen tot
achttien maanden, terwijl het in de
schoonste delen van ons land 'slechts'
vier maanden kost. Deze cijfers zijn ove
rigens niet rechtstreeks te koppelen aan
stikstof. Ook andere vormen van fijnstof
afkomstig van uitlaatgassen, veehoude
rijen en de industrie veroorzaken lucht
verontreiniging.
Klopt. De uitstoot van reactieve stik
stof is sinds de jaren 90 meer dan ge
halveerd. Auto's kregen katalysatoren,
de industrie wist met technische
maatregelen de uitstoot te beteugelen.
En ook de landbouwsector droeg zijn
steentje bij. Vroeger zag je de gierkar-
ren over het weiland rijden om de ak
kers te bemesten, het stonk een uur in
de wind. Die uitstoot verminderde
sterk toen het verplicht werd om de
mest in de bodem te injecteren en
mestopslagplaatsen af te dekken. Var-
kensboeren moesten luchtwassers in
stalleren die ammoniak uit de lucht
filteren die vanuit hun stal naar buiten
gaat. Ook het gebruik van kunstmest
in de landbouw nam af.
Terwijl de uitstoot van stikstofoxi
den uit de industrie en het verkeer jaar
op jaar bleef dalen, is de uitstoot van
ammoniak sinds 2014 weer licht ge
stegen. Dat komt vooral door melkvee
houders: zij zijn na de afschaffing van
het melkquotum meer koeien gaan
houden.
Stikstof die eenmaal in het milieu
zit, gaat er niet zomaar meer uit. On
danks de halvering van de uitstoot is er
nog altijd dubbel zo veel stikstof aan
wezig in de bodem, het water en de
lucht als de natuur kan hebben. Als we
vandaag radicaal zouden stoppen met
de uitstoot van ammoniak en stikstof
oxiden, zou het nog dertig tot veertig
jaar duren voor het stikstofoverschot
uit de bodem verdwenen is.
ZATERDAG 21 SEPTEMBER 2019 GO
VERVOLG VAN PAGINA 15
Stikstofoxiden komen vrij bij verbranding en worden
voornamelijk uitgestoten door verkeer en industrie.
Ammoniak is een bijproduct van de
afbraak van eiwitten en komt
vooral uit mest.
Stikstof verzuurt de bodem,
waardoor calcium wegspoelt.
Vogels hebben kalk nodig, onder
meer voor hun eierschalen.
FOTO HOLLANDSE HOOGTE
Stikstofdioxide kan longproblemen
veroorzaken. foto shutterstock
Boeren moeten mest uit de gier
tanks in de grond injecteren.
FOTOHOLLANDSE HOOGTE
