Ik heb geleefd
Artsen weten niet wat
hem mankeert, maar Paul
verwacht dat hij dit jaar sterft
1
19
'Waarom geven
we elkaar niet wat
meer vertrouwen
en accepteren
we dat er af en
toe iets misgaat?'
'Zelf eten wordt
al lastiger.
Ik wil dus niet
hebben dat
ze me straks
moetengaan
voederen'
relativeren, maar kijkt wel op een
heel kritische manier naar de fei
ten, naar grote ideeën, naar we
tenschappelijke onderzoeken die
wel of niet goed zijn uitgevoerd,
naar bijzondere initiatieven die de
wereld beter maken, maar sluit
zijn ogen niet als de rauwe werke
lijkheid voorbijkomt.
zijn we van nature goed of van na
ture slecht? De titel verraadt de
conclusie, maar het traject dat de
schrijver aflegt, is boeiend genoeg
om het een paar honderd bladzij
den vol te houden. Hij voert de le
zer onder meer langs de botsende
wereldbeelden van twee grote fi
losofen: Thomas Hobbes en Jean-
Jacques Rousseau. Bij de ene is het
glas halfleeg, die gelooft dat de
mens in wezen slecht is en dat we
alleen in toom zijn te houden
door een sterke leider (Hobbes),
de ander denkt dat we van binnen
juist goed zijn, maar dat we zijn
verpest door wat we met z'n allen
'de beschaving' zijn gaan noemen
(Rousseau).
Bij Bregman, de idealist, is het
glas halfvol. Hij gaat graag uit van
het goede in de mens. 'Als we ge
loven dat de meeste mensen niet
deugen', schrijft hij, 'gaan we el
kaar zo behandelen. Dan halen we
het slechtste in elkaar naar boven.
Uiteindelijk zijn er maar weinig
ideeën die de wereld zo sterk
beïnvloeden als ons mensbeeld.
Wat we aannemen in elkaar, is
wat we oproepen. Als we het heb
ben over de grootste uitdagingen
van onze tijd - van de opwarming
van de aarde tot het tanende ver
trouwen in elkaar - dan denk ik
dat het antwoord begint bij een
ander mensbeeld.'
,,Dat is nog niet zo makkelijk'', er
kent Bregman. ,,We zijn geher
senspoeld. In films, in boeken, in
het nieuws, overal worden men
sen neergezet als egoïsten. Als je
in Nederland tv kijkt, dan denk je
al snel dat we in een land vol gek
ken leven. Maar Nederland is na
tuurlijk een fantastisch land, een
van de beste plekken op de wereld
om te leven.''
En als we het breder trekken,
kunnen we wat Bregman betreft
ook concluderen dat het ook erg
goed gaat met de wereld. ,,De
meeste mensen hebben het een
stuk beter dan vijftig of honderd
jaar geleden. Er zijn minder ziek
tes, minder oorlogen en er is min
der armoede. En ik zie echt wel
dat er grote uitdagingen zijn, ik
ben helemaal niet van jippiejajee
en alles komt goed, op deze aarde
is er op dit moment geen paradijs.
Maar waarom nemen we geen af
scheid van die ingebakken cul
tuur van wantrouwen? Waarom
geven we elkaar niet gewoon wat
meer vertrouwen en accepteren
we dat er af en toe iets misgaat?''
Oké, maar hoe dan? Bregmans
boek staat bol van voorbeelden
van hoe het anders kan. Kijk bij
voorbeeld naar Agora, een school
in Roermond zonder lokalen,
huiswerk, cijfers en vakken, met
kinderen van alle achtergronden
en niveaus die onder begeleiding
hun eigen leerroute uitstippelen.
Bregman is onder de indruk van
de gedrevenheid en de saamho
righeid onder de leerlingen: ,,Er
waren de afgelopen jaren weinig
dingen waar ik vrolijker van
werd.''
Of kijk naar de Stichting Buurt
zorg, waar oprichter Jos de Blok
het management afschafte onder
het motto 'managen is flauwekul.
Je moet mensen gewoon hun
werk laten doen'. Hij schonk zijn
personeel het vertrouwen en is
inmiddels vijf keer gekozen tot
werkgever van het jaar.
Kijk ook naar de Venezolaanse
stad Torres, waar burgemeester
Julio Chavez besloot zijn macht
weg te geven aan de burgers. 'De
lokale revolutie begon met hon
derden vergaderingen, waar alle
burgers van Torres welkom wa
ren', schrijft Bregman. 'Er werden
niet alleen discussies gevoerd,
maar ook beslissingen genomen.
100 procent van het investerings
budget van de gemeente, onge
veer 7 miljoen dollar, mocht
voortaan door de burgers zelf
worden besteed.'
En het werkt. Corruptie en
vriendjespolitiek zijn fors ver
minderd, zo blijkt uit onderzoek.
,,En de inwoners waren nog nooit
zo betrokken geweest bij de poli
tiek. Talloze huizen en scholen
werden uit de grond gestampt,
wegen waren aangelegd en buur
ten opgeknapt.''
Bregman: ,,Waarom beginnen
we in Nederland ook geen experi
ment met echte burgerdemocra
tie? Ik denk dat we er klaar voor
zijn. Het kan, we leven in een
spannende tijd. Vijf jaar geleden
was er een totale schaarste aan
ideeën, maar nu hebben we het
serieus over grote thema's als kli
maatverandering en belasting
ontwijking door de allerrijksten.
Machthebbers willen natuurlijk
graag dat wij elkaar wantrouwen.
Want ja, dan zijn zij nodig om ons
in toom te houden. Maar wat als
het heel anders kan?''
Annemarie Haverkamp praat met mensen over hun leven en het einde dat nadert.
ij wil uitgestrooid worden in de
duinen. Zeeland werd zijn thuis.
Achttien jaar geleden kocht de
Brabantse fietsenmaker Paul van
Asten (71) een vakantiehuisje in
Zuidzande. Het idee was om daar later per
manent te gaan wonen. Dat gebeurde al na
drie jaar, toen hij zijn zaak goed kon verkopen.
,,In Tilburg leef je tussen zon en stenen. Als je
hier omhoog kijkt, zie je alleen maar lucht.''
Vanaf de veranda groet Paul twee senioren
die door zijn diepe tuin fietsen. Gasten van
de B&B achter het huis. De hobby van zijn
vrouw. ,,We zitten altijd vol.'' De fietsenma
ker verbouwde alles eigenhandig. Net als in
Frankrijk, waar hij ook een huis heeft. ,,Daar
ben ik tien jaar mee bezig geweest. Het was
net klaar. Nu kan ik niks meer, ik kan nog
geen spijker in de muur slaan. Het huis in de
Bourgogne staat te koop.''
Een duif hipt de zelfgetimmerde veranda
op. Paul rijdt er met zijn rolstoel naartoe en
zegt ksst. De vogel is niet onder de indruk,
verschuilt zich onder de tafel en schijt op de
vlonder. ,,Heeft hij ringen om de pootjes? Ja,
het is een postduif.'' Als kind had hij duiven.
Twee pauwstaartjes. Op zolder zaten ze in
een hok. Maar wat deden die beesten? Vanuit
de dakgoot naar beneden poepen. „Bovenop
de fietsen die moesten worden gerepareerd.''
Hij lacht. Zijn vader was begonnen met de
fietsenwinkel, vlak voor de oorlog. De jonge
Paul en zijn vrouw Marion namen de zaak in
1980 over. Ze kregen twee kinderen en had
den het goed.
Met zijn ogen volgt hij de aangewaaide
duif. ,,Moet ik hem pakken?'' vraag ik. ,,Ja.''
Dan kunnen we de nummers op de ringen
lezen en op internet kijken of hij gemist
wordt. Paul doet voor hoe je een duif vast
pakt: duimen op de rug, vingers onder de
buik zodat de pootjes ertussen zitten. Vanuit
de rolstoel moedigt hij me aan.
Een kleine twee jaar kan hij niet meer
staan of lopen. Wat hem mankeert, is nog
altijd onbekend. Zelfs in de Verenigde Staten
hebben ze zijn medisch dossier bestudeerd,
maar ook daar kwamen de artsen niet tot een
diagnose. Het begon met pijn in zijn benen.
Een heup bleek versleten en hij kreeg een
nieuwe. Daarna volgden twee kunstknieën.
Paul wijst op de littekens die als lange rits
sluitingen over zijn blote benen lopen. Maar
de pijn bleef en alle spierkracht sijpelde uit
zijn lichaam. Inmiddels kan hij zich niet
meer kan omdraaien in bed. De thuiszorg
legt hem er 's avonds in en hij moet wachten
tot ze hem er de volgende ochtend weer uit
helpen. Reuma, Parkinson, een hersenaan-
doening; alle mogelijke ziekten zijn de revue
gepasseerd. ,,Ik heb een euthanasieverklaring
en draag een niet-reanimerenpenning. Ik
denk dat mijn leven dit jaar nog afloopt. Het
hangt er vanafEr zijn momenten dat ik heel
hard achteruit ga. Zelf eten wordt al lastiger.
Ik wil dus niet hebben dat ze me straks moe
ten gaan voederen. Praten gaat steeds moei
zamer. En als ik niet meer zelf met mijn rol
stoel kan rijden, is het over. Dat ze me hier
's ochtends neerzetten zo van 'blijft u hier
maar de hele dag zitten'. Nee
Het is frustrerend, zegt hij, als je altijd zelf
hebt geklust en nu nog geen lamp kunt ver
vangen. Gelukkig zijn er veel mensen die hij
kan bellen. ,,Ik ben al vijftien jaar voorzitter
van de dorpsraad. En ik zit bij een mannen-
kookclub.''
Zijn vrouw ver
baast zich er wel-
eens over dat hij
nooit kwaad wordt.
Maar ja, op wie
dan? Hij wil geen
chagrijnige man
worden waar men
sen met een grote
boog omheen lo
pen. ,,Ik ben altijd
heel ongeduldig
geweest, het kon
me allemaal niet vlug genoeg gaan. Als we op
vakantie naar Zuid-Frankrijk gingen, reed ik
in een keer door. Wachten bij de bakker of
het postkantoor kon ik niet, dan ergerde ik
me dood. Ook in de fietsenwinkel was ik al
tijd jachtig. Nu niet meer. Je léért ook wach
ten. Bij de dokter kan je over vijf minuten
aan de beurt zijn, maar het kan ook een half
uur duren.''
De postduif heeft zich laten vangen. Het
invoeren van zijn nummers op internet le
vert niets op. En nu? Paul maakt een gooibe-
weging. Gewoon de lucht in met die vogel.
Of hij ergens spijt van heeft, vraag ik. ,,Nee.
Ik zou mijn leven zo overdoen.'' In een rol
stoeltaxi wil hij zich nog één keer door Til
burg laten rijden om te kijken wat er de laat
ste jaren allemaal is veranderd. Dan is het
goed. ,,Weet je wat gek is?'', zegt hij. ,,Als ik
's nachts droom, kan ik nog gewoon lopen.''
GO ZATERDAG 31 AUGUSTUS 2019
Bregmans boek is een zoek
tocht naar de aard van de mens:
Maar ja, hoe verander je dat?
De meeste mensen deugen ver
schijnt op 10 september bij De
Correspondent. Rutger Bregman
maakt ook een theatertour.
FOTO KOEN VERHEIJDEN
Wilt u ook het verhaal vertellen over uw levenseinde dat nabij is? Annemarie@persgroep.nl
