in zoveel mogelijk gemeenten
75 JAAR VRIJHEID 15
Katholiek
Het geldbusje
Iza's pop
Het afscheidsbriefje
'Vrijheid om te
onderzoeken en
fouten te maken,
de vrijheid om
daarvan te leren'
ECKSTEIN
IZAK ZILVERSMIT
Tijdens de Tweede Wereldoorlog worden
soms joden in de provincies gedwongen
naar Amsterdam te verhuizen, om latere
deportatie te vergemakkelijken. In maart
1942 vertrekt een flink deel van de
Zeeuwse joden naar de hoofdstad, 122 van
hen keren nooit meer terug. Onder de
vertrekkers bevindt zich het gezin Eckstein
uit Hulst. Mozes Eckstein is een joodse
kleermaker uit het Groningse Appingedam
die in 1914 trouwt met de katholieke Maria
Stevens uit het Zeeuws-Vlaamse Sint Jan
steen. Ze krijgen vijf zonen en een dochter
die ze katholiek dopen. Dat blijkt hun red
ding. Als Mozes in 1943 wordt opgepakt en
gedeporteerd naar kamp Westerbork, komt
hij alsnog vrij omdat hij getrouwd is met
een katholieke vrouw. Het hele gezin over
leeft de oorlog, op Emile na. De automon
teur/chauffeur saboteert een Duitse
vrachtwagen en betaalt daarvoor met zijn
leven. Hij wordt voor die verzetsdaad op
22-jarige leeftijd in vernietigingskamp
Sobibor vermoord.
Izak Zilversmit (1852) is als koster van
de synagoge een bekende verschijning
in het Twentse Borne. Elke vrijdagavond
loopt hij met de Thora onder de arm
langs de deuren om bijdragen op te
halen. 'Wol iej nog ne wek Jör bliev'n',
is zijn standaardvraag. Natuurlijk wil
iedereen nog een week Jood blijven.
Zilversmit is daarnaast handelaar in
antiek. Met de opbrengsten betaalt hij
de onderduik voor zijn kleinzoon. De
90-jarige zelf blijft in het huis aan de
Watertorenstraat wonen, al vreest hij
dat het een keer mis zal gaan. Op een dag
roept hij overbuurjongen Gé naar bin
nen en drukt hem een busje met een
davidster in de hand. Zilversmit stopt er
een zilveren gulden in. Ik zal binnenkort
waarschijnlijk ver weg zijn, vertrouwt
hij de jongen toe. Op 11 mei 1943 is het
zover: de Duitsers staan op de stoep.
Zilversmit moet mee naar het station.
,,Ik ga op reis, ik ben nog nooit op reis
geweest.zegt de joodse handelaar.
Hij komt om in Sobibor. Zijn geldbusje
staat nog altijd in huis bij Gé Nijkamp.
De Stolperstein voor Izak Zilversmit is
in 2007 geplaatst. Het was de allereerste
Stolperstein in Nederland.
Al jarenlang brengt Sandra Kostons
minutieus de geschiedenis van 28 tij
dens de oorlog omgekomen joden uit
het dorpje Amby (nu een woonwijk in
Maastricht) in kaart. Bij een herdenking
leest ze hun namen voor, waarna Lieske
Slangen-Janssen haar erop wijst dat ze
het gezin Wajnkowski is vergeten. Deze
Polen vluchten in 1933 naar Nederland
en komen in Amby terecht. Bernhard en
Frieda hebben twee kinderen, Iza en
Harald. Lieske en haar zusje Annie spe
len veel met Iza en Harald. Het gezin
Wajnkowski wordt gedeporteerd en
komt om in Auschwitz. Lieske bewaart
een pop van Iza samen met portretten
van Iza en Harald tot haar dood in 2017;
daarna krijgt Kostons ze in haar bezit.
Op verzoek van Lieskes kinderen draagt
ze alles over aan twee Israëlische nichten
van het gezin Wajn-
kowski, met wie een
warme band is ont
staan. Kostons:
1 j „Sindsdien weten
we zeker dat
V. familie geen
-**' *■«- ja bloedband
'-'V v'" s>\, hoeft te
hebben."
'Liefste Mou
Dit is het Afscheid
misschien voor eeuwig
De Politie is hier
Lieveling, het ga
je goed'
Het is een van de twee afscheidsbriefjes
die de 16-jarige Marga Hoffmann snel
heeft geschreven voor haar vriend Mau
Franken. Ze geeft ze op 1 oktober 1942
aan politieman Johan de Kiewiet, die het
joodse meisje en haar familie komt
ophalen van hun woning aan de Delde-
nerstraat 65 in Hengelo.
De familie Hoffmann heeft eerder be
richt gekregen om zich klaar te maken
voor vertrek naar Polen. Vader Robert
heeft besloten om niet onder te duiken,
in de hoop zijn gezin bij elkaar te hou
den. Marga is pessimistisch. Ze verwacht
Mau niet weer te zien. Agent De Kiewiet
neemt de briefjes mee en gooit ze enkele
uren later in de bus van een woning
verderop. Daar, zo weet hij, zit de joodse
familie Franken ondergedoken. Marga
en haar ouders sterven op 19 februari
1943 in Auschwitz. Mau overleeft de
oorlog en blijft de briefjes altijd koeste
ren. (Bron: Niet langer een vreemdelinge
van Wybo Miedema)
ervaart samen een emotie; dat
wordt een herinnering waar
mee je de gebeurtenis levend
houdt. Zodat het nooit weer zal
gebeuren. De opdracht zette me
ook aan het denken over wat
vrijheid voor mij persoonlijk
betekent. Dat de Holocaust
plaatsvond in 259 gemeenten
wist ik helemaal niet aan het
begin. Ik wist dat er concentra
tiekampen waren - ik besefte
minder goed dat de mensen die
daar zaten overal vandaan kwa
men. Goed en kwaad zit in ons
allemaal, daar moeten we ons
van bewust zijn.''
,,Door verhalen van overleven
den van de kampen. Ze vertel-
den hoe ze in de trein op weg
waren naar Auschwitz. Nie
mand wist wat er stond te ge
beuren, iedereen voorvoelde
het onheil. De wagons hadden
houten schuifdeuren die niet
helemaal goed aansloten. Er
waren kieren waar licht door
heen viel en ze beschreven hoe
ze zich daarop focusten. Want
het gaf hoop. Er is licht, er is le-
ven, er is hoop. Dat gevoel is
onvoorstelbaar en raakte me
diep. Ik dacht, daar moet het
over gaan: levenslicht.''
,,Ik zie dat veel mensen het idee
hebben dat veel zaken niet meer
werken. Zoals we met elkaar
omgaan, of met het klimaat. We
zoeken naar een ander soort har
monie. Vaak gaat het daarbij
over minder doen. Minder vlie
gen, minder vlees eten. Wat mij
betreft moet het ook gaan over
meer doen: meer nieuwe dingen
uitproberen. We zijn bang voor
verandering, bang voor het on
bekende. Terwijl in die richting
de oplossing zit. Vrijheid is daar-
bij essentieel. Vrijheid om te on
derzoeken en fouten te maken,
de vrijheid om daarvan te leren
en samen uit te zoeken hoe het
dan wel moet."
,,Jazeker. Al was het niet een
geniale ingeving. Ik realiseerde
me dat ik strawberry-cheese-
cake-ijs wilde eten vandaag.
Dat heb ik ook gedaan dus,
check, dat kon ik afvinken.''
HIER WOONDE
SEB, 1352
SIQQOÖ 1943 IN
SOSIBQR
VRIJDAG 30 AUGUSTUS 2019
HULST, Houtmarkt 8
BORNE, Watertorenstraat 7
MAASTRICHT, Kleine Stokstraat 1
HENGELO, Deldenerstraat 85
Hoe ontstond het idee voor
het kunstwerk?
Wat heb je nog meer geleerd
over je persoonlijke gevoel
van vrijheid?
Je wordt elke ochtend om
vier uur wakker en schrijft
wat ideeën op waarna je weer
verder slaapt. Vannacht ook?
De monumenten 'Levenslicht'
zijn te zien vanaf half januari tot
eind januari, rondom de interna
tionale en nationale herdenking
van de Holocaust.
HIER WOONDE
GEB. 1 920
VERMOORD 9.4.1943
SOBIBOR
