Huizen zonder vader
Op 1 mei 1943
legden Jan
en collega's
het werk neer.
Represailles
volgden
Als tijdens de Slag bij Arnhem in september 1944
een vluchtelingenstroom op gang komt, stelt
Aaltje Tjalkens haar bescheiden woning open
voor evacués. Haar echtgenoot, verzetsman Jan,
is dan al gefusilleerd. Hun kind Ine vertelt.
Er komen berichten binnen over
een landelijke stakingsgolf.
Aanleiding is de oproep van
de bezetter, in april 1943, aan
300.000 Nederlandse oud-mili
tairen om te gaan werken voor
de Duitse oorlogsindustrie. Een groot deel
van Nederland ligt plat uit protest tegen deze
maatregel. Jan Tjalkens, die werkt als contro
leur bij machinefabriek Thomassen in Rhe-
den, wil niet achterblijven.
Hij is een grote sterke vent met een opvlie
gend karakter die slecht tegen onrecht kan.
Hij is al actief in het verzet. Echtgenote
Aaltje weet er het fijne niet van maar ver
moedt dat hij betrokken is bij illegale wa
pendroppings. Dat de uitgesproken socialist
Tjalkens zich aansluit bij de staking, is eigen
lijk niet meer dan logisch. Hij legt op 1 mei
het werk neer, samen met enkele collega's.
Represailles blijven niet uit. Twee dagen later
rijdt de Sicherheitsdienst voor om Tjalkens
en twee andere vakbondsleden op te pakken.
De mannen worden op 4 mei om 8 uur in de
ochtend doodgeschoten op de fusillade
plaats bij Waterberg.
Nooit de vlag uit
Het drama slaat een gat in het jonge gezin.
Ine beseft het aanvankelijk amper, want ze is
nog maar 4 jaar. Moeder Aaltj e, die kort daar
voor ook haar moeder verloor, wil na de
dood van haar man iets terugdoen en wordt
koerier voor het verzet. Ze krijgt aanwijzin
gen via ansichtkaarten van een niet-
bestaande 'Oom Bas'. Als tijdens de Slag bij
Arnhem in september 1944 een vluchtelin
genstroom op gang komt, stelt de weduwe
haar bescheiden woning open voor evacués.
Het gemis van echtgenoot Jan is en blijft
voelbaar, ook na de oorlog. Elk voorjaar ziet
dochter Ine hoe het verdriet bij haar moeder
naar boven komt. ,,Weken voorafgaand aan
de herdenking merkte ik een verandering.
Dan trok ze zich terug en was ze vaak geïrri
teerd. 'Wacht maar tot het 4 mei is geweest',
zei ze, 'dan gaat het wel weer over.' Bevrij
dingsdag was voor haar geen feestelijke dag.
Bij ons werd nooit de vlag uitgehangen."
Weduwe Aaltje vindt het te ingewikkeld om
een man voor haarzelf én een goede vader
voor haar kind te vinden. Pas wanneer Ine
een baan heeft, is er ruimte voor een partner
en hertrouwt ze. Ine: ,,Ze heeft zich er goed
doorheen geslagen. Ze gaf mij de kans om de
opleiding voor algemeen maatschappelijk
werk te volgen. Dat was toen best lastig,
want we hadden het niet breed. Maar ze wist
dat vader het zo had gewild.''
Naarmate de jaren verstrijken, wordt de im
pact van de oorlog groter, niet kleiner. ,,Het
heeft lang geduurd voor ik een beetje zicht
kreeg op mijn eigen verdriet'', zegt Ine. ,,Het
was in eerste instantie vooral het verdriet
van mijn moeder. Pas later ontdekte ik hoe
veel de dood van vader met mij heeft gedaan,
wat mijn gemis was. Wonderlijk dat ik daar
tot op de dag van vandaag last van heb. Je
denkt dat je het zoveel jaren na de oorlog wel
hebt verwerkt, maar het verlies en de schok
roepen bij mij nog steeds emoties op.''
Ine heeft altij d last van faalangst gehouden
en legt een verband met het wegvallen van
haar vader. ,,Oppassen dat ik niks fout doe,
dat zit er bij mij heel erg in. Daardoor heb ik
langer gedaan over mijn opleiding. Daardoor
was bij mij de energie op na ruim dertig jaar
algemeen maatschappelijk werk. Ik heb on
bewust al die tijd extra veel energie in mijn
werk moeten steken om overeind te kunnen
blijven. Het had te maken met mijn onzeker
heid door het wegvallen van vader. Doe ik
het wel goed? Was het misschien mijn
schuld? Heb ik iets verkeerd gedaan? Ik was
er voortdurend mee bezig. En vooral: zorgen
dat ik geen fouten maak.''
De schuldvraag lijkt vreemd, maar is vol-
gens Ine Tjalkens verklaarbaar. „Kinderen
kiezen er vaak voor om zich schuldig te voe
len over iets waaraan ze niets kunnen doen.
Als nare dingen gebeuren doordat je iets fout
hebt gedaan, kun je door geen fouten meer
te maken voorkomen dat zich nieuwe narig
heid voordoet. Het is een mechanisme om je
leven in de hand te houden. Zo ging het ook
bij mij. Je ziet dat zelfs terug bij kinderen uit
de tweede generatie. Ook bij hen werken ge
beurtenissen in de oorlog vaak door in faal
angst en onzekerheid."
Vrijheid
In de jaren negentig komt Ine Tjalkens in
contact met Kombi, een organisatie voor
kinderen van de oorlog. Kinderen met ver
schillende achtergronden. ,,Ik merkte in de
gespreksgroepen hoeveel al die verhalen op
elkaar lijken. Hoe kinderen van foute ouders
waren uitgesloten, hoe ze te maken kregen
met agressie. Sindsdien heb ik sterker dan
ooit het gevoel dat we méér moeten doen om
dat te voorkomen, dat we de jaarlijkse her
denking breder moeten maken. Het is niet
alleen de oorlog, het gaat ook om vluchtelin
gen. Wij leven nu in vrijheid, maar er zijn
zoveel mensen die niet die vrijheid kennen.''
1Q VRIJDAG 30 AUGUSTUS 2019
De schok
werkt nu
nog door
MARCO KRIJNSEN
16 april 1945: Velp is bevrijd, de Engelse sergeant Seaholme met de kinderen uit het
dorp. Op zijn schoot zwaait Ine Tjalkens (6) met de Nederlandse vlag.
Ine Tjalkens nu en in de oorlog met moeder
Aaltje en vader Jan, die kort erna viel voor het vuurpeloton. foto links koen verheijden
