Sommige mensen zijn te
conditioneren voor de
aanmaak van hormonen
Volgende week:
17
geneesmiddel. Na een paar dagen
kregen ze het drankje zonder het
medicijn en bleek hun lichaam
hetzelfde stofje aan te maken als
toen ze het medicijn kregen. Het
lichaam leert dus op een bepaalde
manier te reageren als het her
haaldelijk een sterke prikkel
krijgt. Conditionering. Alleen
neemt het effect na verloop van
tijd weer af en moet je weer echt
medicijn toedienen om het pla
cebo-effect weer op gang te
brengen.''
,,We weten nog niet of het voor
specifieke ziektes werkt. We kun
nen dus zeker niet zomaar zieke
patiënten minder medicijnen
geven. Maar het principe dat je
lichaam bepaalde stoffen zelf kan
aanmaken onder bepaalde om
standigheden, onderzoeken we
wel verder. Ieder mens met een
chronische aandoening wil zijn
dosis medicijnen verminderen.
Door slimmer gebruik te maken
van het placebo-effect in de ge
zondheidszorg, zou dat moeten
kunnen.''
,,Je lichaam kan door conditione
ring de werking van een medicijn
mogelijk kopiëren en maakt zelf
stofjes aan. Als je lichaam bijvoor-
beeld verwacht dat een medicijn
pijn verlicht, kan het zelf al endo
gene pijnstillers aanmaken. Maar
let op: het werkt alleen als je
lichaam eerder heeft ervaren dat
een bepaald medicijn werkt.''
Klopt het dat het placebo-ef
fect is ontdekt door een arts die
in de oorlog gewonde soldaten
moest opereren en geen mor
fine meer had? En dat hij toen
een patiënt een zoutoplossing
gaf wat ook bleek te werken?
,,Ik weet niet of dat verhaal klopt.
Maar als het klopt, is dat een vorm
van maatschappelijke conditione
ring. Ik kan niet zeggen: deze vaas
maakt u beter. Dan denkt u: u
bent gek. Maar als ik zeg: deze
spuit maakt u beter, kan het wél
werken. Want u heeft al ervaring
met werkende spuiten. Zomaar
zeggen: denk positief en je wordt
beter, is echt onzin. En het opval
lende is: het placebo-effect werkt
ook wanneer ik u als arts vooraf
uitleg dat ik de medicijnen af
bouw. Door uit te leggen hoe het
effect werkt, heb je nog steeds een
verwachting dat een behandeling
succes kan hebben. Dat is de
kern.''
,,Daar is nog geen onderzoek naar
gedaan. Er zijn wel al placebo
operaties gedaan. Mensen met
knie-artrose hebben ze alleen
opengemaakt en weer dichtge-
maakt. Ik heb daar ethische be
denkingen bij, maar wat bleek:
patiënten die waren 'nepgeope-
reerd' herstelden net zo goed. Dat
wil niet zeggen dat je mensen
zomaar minder medicijnen kan
geven. Maar theoretisch zou het
mogelijk moeten zijn. Alleen
moeten we daar veel meer onder
zoek naar doen.''
,,Ik zou willen dat we optimaal
gebruik maken van wat we weten
over placebo's. Dat kan op vier
manieren. Ten eerste moeten we
meer rekening houden met de
houding van een patiënt. We we
ten bijvoorbeeld dat veel mensen
hun medicijnen, zoals bloeddruk
remmers, niet altijd nemen om
dat ze denken: waarom is dat no
dig? Als je als patiënt niet achter
een behandeling staat, kun je be
ter met je arts bespreken of je niet
even kunt wachten met die medi
cijnen of dat er een andere behan
deling is.''
Diabetoloog Hanno Pijl
waarschuwt: diabetes type 2,
veroorzaakt door een
ongezonde levensstijl, neemt
epidemische vormen aan.
,,Artsen moeten in hun commu
nicatie meer rekening houden
met de kracht van het placebo-ef
fect. Lastig in een tijd waarin ze
steeds minder tijd hebben voor
patiënten, ik weet het. Maar ook in
beperkte tijd kun je investeren in
het vertrouwen van de patiënt.
Bijvoorbeeld door te gaan zitten
tijdens het praten. Door oogcon
tact te maken en niet op je scherm
te staren. En bovenal: door simpel
uit te leggen hoe een behandeling
werkt. Bijvoorbeeld: uw immuun
systeem gaat door dit medicijn
meer witte bloedcellen aanmaken
en die doen dit of dat. Als een
patiënt begrijpt waarom hij een
bepaalde behandeling krijgt, is de
kans groter dat hij erachter staat
en hij ook positiever is over het
effect. En andersom: vraag patiën
ten wat ze van de risico's en bij
werkingen op een specifiek mo
ment willen horen en ga niet alle
bijwerkingen tot in detail bespre
ken, want dan gaan mensen die
bijwerkingen ook eerder verto
nen.''
Zijn we hypochonders?
,,Niet per se. Maar we hebben wel
de neiging negatieve informatie
beter te onthouden dan positieve.
Houd daar rekening mee als arts.
Daarom bepleit ik ook een derde
verandering: richt ziekenhuizen
anders in. Wanneer je als kind een
negatieve ervaring hebt in het zie
kenhuis, kun je op latere leeftijd
alleen al bij het binnenkomen van
het gebouw en het ruiken van de
ziekenhuisgeur onwel worden. Je
lichaam associeert dat met ziekte.
Het helpt als we ziekenhuizen
veel prettiger inrichten en ze bij
voorbeeld gezondheidscentrum
noemen. En het vierde wat ik be
nadruk is: probeer door onder
zoek naar conditionering uitein
delijk het medicijngebruik te ver
lagen. Dat is het meest span
nende.''
,,Dat is het grootste struikelblok in
onze onderzoeken: er zijn grote
onderlinge verschillen. Sommige
mensen zijn te conditioneren
voor de aanmaak van bepaalde
hormonen. Bij anderen werkt het
helemaal niet. Er zijn aanwijzin
gen dat genetische factoren een
rol spelen, of omdat iemand pessi
mistischer is van aard. Maar echt
overtuigend bewijs voor een van
deze veronderstellingen is nog
niet gevonden. Mogelijk gaat het
om een combinatie van factoren.
Daarom blijf ik benadrukken dat
we voorzichtig moeten zijn met
het klinisch toepassen van het
placebo-effect.''
GO ZATERDAG 17 AUGUSTUS 2019
FOTO PIM RAS
Werkt dat bij alle ziektes?
Maar dat kan dus alleen met
medicijnen waarvan de werking
kan worden overgenomen door
stoffen die het lichaam zelf kan
aanmaken?
Maar zou het ook werken bij
ernstige ziektes als kanker?
Wat zou u willen veranderen in
de gezondheidszorg?
En ten tweede?
Maar de ene patiënt is van na
ture optimistischer dan de an
der.