75 jaar na de arrestaties op de Prinsengracht 263
II
9
Ongetwijfeld
hebben mensen
haar en anderen
opgemerkt
zaterdag 3 augustus 2019
acht Joden gerekend."
Dat het Achterhuis werd ontdekt,
is volgens Broek geen verrassing. ,,Is
het gek dat het twee geroutineerde
Amsterdamse agenten, die vaker een
grachtenpand hebben doorzocht, op
valt dat ze op de eerste etage hele
maal naar achteren kunnen doorlo
pen. Maar op de tweede verdieping
niet."
Hoe de onderduikers (Broek: ,,Het
kan niet anders dat ze door de dunne
wanden hoorden wat er zich af
speelde") die vreselijke uren beleef
den, is een kwestie van gissen. De
angst moet onbeschrijfelijk zijn ge
weest. Broek: ,,Otto Frank zei in 1979
dat hij over bepaalde dingen niet
meer kon of wilde praten. Over zijn
emotie toen de onderduikers uit hun
schuilplaats werden gehaald. En dat
hij van zijn gezin in Auschwitz werd
gescheiden. Omdat de SD-man Sil-
—David Barnouw, auteur
berbauer niet geloofde dat zij allen
ruim twee jaar in het Achterhuis
hadden verbleven, toonde Otto
Frank de groeistreepjes op de muur
die hij van zijn dochters Margot en
Anne bijhield. Ook moesten de aan
wezigen hun waardevolle spullen af
geven. Otto Frank schudde daarbij de
tas leeg waarin de dagboekaanteke
ningen van Anne zaten. Die bleven
op de vloer achter.
,,We weten van haar vader dat
Anne in de trein naar het doorgangs
kamp Westerbork, ze vertrok 8 au
gustus uit Amsterdam, bijna opge
wekt was. Ze kon uit het treinraam
pje de buitenwereld zien. En in Wes-
terbork zou ze nieuwe mensen ont
moeten."
Beleefd groeten
Nog altijd komen bij de Anne Frank
Stichting op gezette tijden anonieme
briefjes binnen van mensen met
wenken en suggesties over het ver
raad van Anne Frank. ,,Ik kijk daar al
tijd naar, anoniem of niet."
Er zijn ook verhalen van mensen
die beweren te hebben gezien dat
Otto Frank, voor hij in de gevange-
nenwagen stapte, galant zijn hoed af
nam. Broek: ,,Ik vermoed dat hij wel
wat anders aan zijn hoofd had dan
het beleefd groeten van de buren.
Menselijke herinneringen zijn niet
onfeilbaar."
In 2017 is een coldcaseteam opge
richt onder leiding van de gepensio
neerde FBI-agent Vince Pankoke. Dat
wil met gebruik van de modernste
forensische methoden, waaronder
kunstmatige intelligentie, klaarheid
in de zaak brengen.
David Barnouw: ,,Ik denk dat we
het nooit te weten komen. Dat het
iedereen nog zo intens bezighoudt,
heeft te maken met de wereldwijde
populariteit van Anne Frank. Je hebt
mensen die eenvoudigweg alles van
hun idool willen weten."
Onderzoeksverslag inzake verraad en
arrestatie van de onderduikers in het
Achterhuis, de recentste navorsing
rond de arrestatie van de onderdui
kers. Daarin kiest hij, anders dan het
gangbare perspectief van het ver
raad, het perspectief van de inval.
Waarom vond die plaats? Op basis
van welke informatie? En: waar
kwam die informatie vandaan?
,,Toen Otto Frank in 1945 uit
Auschwitz terugkeerde, schreef hij
aan familie dat hij wilde uitvinden
'wie ons heeft verraden'. Dat was be
paald geen gekke gedachte, dat ge
beurde in de oorlogsjaren veel. En zo
nam men in de naoorlogse jaren aan
dat er verraad in het spel was."
Kwetsbaar
Maar wie onderdook, maakte ge
dwongen deel uit van een illegale
wereld met zaken als de zwarte
markt, fraude met distributiebon
nen en persoonsbewijzen. ,,Je was
simpelweg kwetsbaar voor opspo
ring; het gevaar kwam niet uitslui
tend van Jodenjagers en NSB-buren.
Bovendien gebeurde er op nummer
263 meer dan het verbergen van Jo
den. In 1944 werden twee vertegen
woordigers wegens handel in distri
butiebonnen gepakt. Beiden werk
ten voor de NV Handelsvereeniging
Gies Co, het bedrijf van Otto
Frank, gevestigd aan de Prinsen
gracht 263. Ik vermoed dat de Sicher-
heidsdienst al aan dit adres snuf
felde."
In haar dagboek noteert Anne
Frank op 14 maart 1944: 'Daar onze
bonnenleveraars opgepakt zijn heb
ben wij, behalve onze vijf zwarte le
vensmiddelenkaarten, geen bonnen
en geen vet.' Op 23 maart kon ze op
gelucht ademhalen. 'Hier rolt alles
weer een beetje. Onze bonnenman
nen zijn uit de gevangenis ontslagen,
gelukkig.'
Ook David Barnouw, voormalig
onderzoeker van het Niod en auteur
van het boek Wie verraadde Anne
Frank? (2003), heeft weinig op met
de vele speculaties rond louter ver
raad. Hij twijfelt, evenals als Broek,
sterk aan het verhaal van het 'tele
foontje' dat bij de Sicherheidsdienst
zou zijn binnengekomen met de
(anonieme) mededeling over Joodse
onderduikers. ,,Anne Frank schrijft
dat ze vaak naar buiten kijkt. Je ziet
dan een zee van ramen. Ongetwij
feld hebben mensen haar en anderen
opgemerkt. Hoe gaat zoiets? Iemand
vertelt het achteloos tegen een ander
en die vertelt het te goeder trouw
door. En er hoefde maar één ver
keerde tussen te zitten
Huiszoeking
Ook vraagt hij zich of de onderdui
kers in het Achterhuis de bevrijding
hadden gehaald met de Hongerwin
ter in het verschiet. ,,Zij waren af
hankelijk van derden voor hun voed
sel."
Voor Broek is toeval het sleutel
woord bij de arrestaties. Het grach
tenhuis werd twee uur uitgekamd.
Het geschrokken personeel ver
moedde aanvankelijk huiszoeking.
,,Maar als je weet wat je komt doen,
heb je geen twee uur, maar 20 minu
ten nodig." Ook moest extra ver
voerd geregeld worden om de arres
tanten af te voeren. ,,Er was niet op
EDITH
FRANK
OTTO
FRANK
MARGOT ANNE
FRANK FRANK
AUGUSTE
VAN PELS
HERMANN
VAN PELS
FRITZ
PFEFFER
PETER
VAN PELS