De datum van toen 2 augustus 1944
Massamoord op Sinti en Roma
7
Als de dood
eraan komt,
voel je dat.
Daar is geen
ontkomen
aan
In Auschwitz stierven 75 jaar geleden
duizenden Roma en Sinti. Gisteren
kwamen hun nabestaanden samen om een
vergeten verhaal nieuw leven in te blazen.
Waar ooit houten zigeunerbarakken
stonden, staat nu een podium. De vi
olist, half-Joods en half-Sinti, ver
dwijnt zowat in zijn instrument als
hij met lijdzame blik de Auschwitz
Waltz ten gehore brengt. Die speelden
gevangenen vaak om nieuwkomers
rustig te houden wanneer ze aankwa
men.
Toen Theresia Crasa Wagner, de
grootmoeder van Helena Franchi-
mont en Theresia Timmerman, aan
kwam in het kamp, werd echter de
tango van Malando gespeeld. Zij en
haar familie luisterden in rijen van vijf
bij vijf. Wie bewoog, werd neerge
schoten. „Overal lagen lijken, maar na
een tijdje raak je ook daaraan ge
wend", vertelde ze journalist Jan Bec
kers, die haar verhaal opschreef in het
boek Me hum Sinthu.
Hier ligt de spoorweg waarover op
19 mei 1944 duizenden zigeuners -
Roma en Sinti - vanuit Westerbork
naar Auschwitz gebracht werden. Een
paar maanden later, in de nacht van 2
op 3 augustus, werden ze in groten ge
tale naar de gaskamers gebracht. 138
Nederlanders maakten deel uit van
die groep van 2897 mannen, vrouwen
en kinderen. Om 19 uur 's avonds is
het bevel gekomen vanuit Berlijn om
het 'zigeneurfamiliekamp' op te rui
men. De paar Roma en Sinti die zich
weten te verstoppen, worden op 3 au
gustus alsnog gevonden door SS'ers en
doodgeschoten.
Gisteren kwamen Roma en Sinti
van over de hele wereld samen in de
Poolse stad Oswiecim, het vroegere
Auschwitz, om die nacht te herden
ken. Enkele overlevenden vertelden
hun verhaal; over honden die mensen
in stukken reten, de paniek wanneer
ze naar de gaskamers gejaagd werden
en het wanhopige verzet. ,,We sloegen
met alles wat we te pakken konden
krijgen, maar het haalde niks uit", ver
telt Évan Fahidi-Pusztai. ,,Als de dood
eraan komt, voel je dat. Daar is geen
ontkomen aan.''
Prikkeldraad
De nichten Helena Franchimont en
Theresia Timmerman lopen over het
grindpad, langs de spoorweg waarop
een eenzame wagon staat te verroes
ten. Ze kijken met grote ogen naar het
prikkeldraad waartegen mensen zich
zelf elektrocuteerden. Dat wilde de
moeder van hun grootmoeder ook
doen. „Voordat ze ons te pakken krij
gen, gooien we ons tegen het prikkel
draad", zei ze tegen haar kinderen. Zo
ver kwam het niet. Samen met drie
van haar kinderen werd ze die be
wuste nacht naar de gaskamers ge
bracht. Van het beetje vet dat ze nog
aan hun lijf hadden, maakten de nazi's
zeep. Hun as werd in een driehoekig
meertje achterin het kamp gestort.
Bijen dansen rond paarse bloem
pjes, terwijl twee nichten op zoek zijn
naar overblijfselen van hun familiele
den. De spoorweg eindigt, maar het
pad loopt door, in een oneindige lus
om het kamp heen. Achterin komen
de nichtjes in de 'sauna' terecht, waar
de nieuwkomers werden kaalgescho
ren en alles moesten afgeven wat ooit
met hun identiteit verbonden was. Ze
stapten in gestreepte pakjes en wer
den een nummer.
De 95-jarige Raymond Gurème
ging een jaar lang door het leven als
nummer 3690. Hij praat met geheven
vuist over het feit dat de massamoord
op de Roma en Sinti amper erkend is.
,,Maar wij blijven vechten!" Ter com
pensatie voor wat hem overkwam,
ontvangt hij van de Franse regering
18 euro per maand.
Na de oorlog streden duizenden
Roma en Sinti decennialang voor of
ficiële erkenning van de genocide op
hun volk, die zo'n 500.000 mensen
het leven kostte. In tegenstelling tot
dat van de Joden raakt hun verhaal in
vergetelheid. ,,Dat ligt ook aan ons",
zegt Franchimont. ,,Wij zijn een ge
sloten volk en nemen niet snel ie
mand in vertrouwen. Daar komt bij
dat mensen zoals onze grootmoeder
nooit praatten over wat er was ge
beurd. Dat was te pijnlijk. In onze cul
tuur praat je niet over doden, om hun
geesten rust te geven. Maar iemand
moet praten, anders wordt het alle
maal vergeten."
Vlinders
In 1980 hielden twaalf Sinti een hon
gerstaking in het voormalige concen
tratiekamp van Dachau. Omdat veel
van de sterfgevallen slecht of niet ge
documenteerd zijn, is de zoektocht
naar gerechtigheid lang en moeilijk.
pas 35 jaar na de hongerstaking er
kende het Europese Parlement de ge
nocide officieel en werd 2 augustus
uitgeroepen tot officiële European
Roma Holocaust Memorial Day.
De nichten lopen nog steeds over
het oneindige pad op weg naar meer
tje. Twee witte vlinders cirkelen om
hen heen. Ze lachen allebei. ,,In onze
cultuur brengen witte vlinders een
boodschap uit de hemel", vertelt The-
resia. Wanneer het water eindelijk in
zicht komt, volgt ontlading. Helena
zakt op haar knieën neer en laat haar
tranen de vrije loop. De nichtjes zoe
ken ronde, egale stenen en schrijven
daarop de namen van familieleden
wier as hier ligt. De 3-jarige Maria, de
11-jarige Lodevickus, de 15-jarige Eli
sabeth en moeder Emilie. Hun groot
moeder zocht jarenlang een spoor van
hen in Nederland en Duitsland. De
nichten hebben ze nu gevonden.
De witte vlinders zijn weg.
zaterdag 3 augustus 2019
De
ve
aenociae
te
Een groep gedeporteerde
SInti en Roma in 1942.
FOTO USHMM PHOTO ARCHIVES
ra
Zoë de Goede
Oswiecim
—Évan Fahidi-Pusztai
De herdenking in Auschwitz.
FOTO AP
