ZEELAND GEBOEKT
Slag om de Schelde toont karakter
'Zee, zeer,
meer en
min of meer'
24 ZEELAND
Napoleons forten aan de Schelde
Napoleon bouwde forten op de oevers van de Westerschelde om Antwerpen
te kunnen verdedigen. De versterkingen zijn bijna allemaal verdwenen. Maar de
ontwerptekeningen en plattegronden zijn er nog. Rudi Rolf laat ze ons in volle glorie zien.
Iomenteel hebben we het vaak over De
Slag om de Schelde, 75 jaar geleden.
Een grootse herdenking in Terneu-
zen, eindelijk erkenning voor de strijd in de
herfst van 1944 die mogelijk beslissend is ge
weest voor het verdere verloop van de Tweede
Wereldoorlog. Even was er sprake van dat de
Amerikaanse president Donald Trump op 31
augustus zijn kuif zou laten zien tijdens de
festiviteiten op de boorden van de Wester-
schelde. Geen paniek, hij komt niet.
Altijd draait het om Antwerpen. Dat is nu,
met de verdiepingen van de vaargeul. Dat was
zo in 1944 en ook de eeuwen daarvoor met de
bouw van verdedigingswerken. Steeds waren
de oevers van de Westerschelde cruciaal. Als
Republiek bouwde Nederland forten om te
voorkomen dat er schepen ongehinderd en on
belast naar de Antwerpse haven konden varen.
Aan die sluiting van de Schelde kwam een
einde, toen de Fransen in 1795 Zeeuws-Vlaan-
deren en Vlissingen inlijfden. Waarmee ze van
begin af aan duidelijk maakten hoe belangrijk
ze de toegangsweg tot Antwerpen vonden.
De Franse heerschappij duurde tot 1815,
toen werd keizer Napoleon Bonaparte bij Wa
terloo definitief verslagen. In de jaren daaraan
voorafgaand was hij het geweest die de Wes-
terschelde van nieuwe forten had voorzien. In
Vlissingen verspijkerde hij voor ruim 12 mil
joen Franse francs, in Breskens 3,75 miljoen, in
Veere 3 miljoen.
Veere
Vrijwel alle forten en batterijen zijn verdwe
nen. Alleen in de verdedigingswerken en de
Grote Kerk van Veere leeft de Franse keizer
voort. En in Vlissingen op de Oostbeer, waar
nog een opgemetselde 'vorsttoren' te zien is.
Voor kenners is er in het grondplan van de
Scheldestad een 'gedetacheerd bastion' waar
neembaar. Rudi Rolf (1947) uit Middelburg,
kunsthistoricus en auteur van diverse boeken
over bunkers en verdedigingswerken, zegt
daarover: ,,In Nederland houden we niet van
ruïnes. Wat geen functie meer heeft, wordt op
geruimd. Daardoor is er heel veel van Napo
leon verdwenen. In tegenstelling tot een land
als Frankrijk, waar ze bij voorkeur alles laten
liggen."
Rudi Rolf ontdekte al twintig jaar geleden
U t
FT.KSSIXGUFV
Rudi Rolf
x Franse vestingbouw in Zeeland
dat de documentatie van de fortenbouw langs
de Westerschelde uitstekend werd bewaard in
het militaire archief van Vincennes bij Parijs.
Hij vond er als nieuw ogende tekeningen van
de in Zeeland gebouwde versterkingen
in de tijd van Napoleon. Dat materi
aal heeft hij nu opgenomen in zijn
nieuwste boek: Napoleonsforten
aan de Schelde. Franse vesting
bouw in Zeeland. Het resultaat is
een schitterende uitgave die de
koortsachtige bouwlust van de
Franse keizer in volle omvang
toont.
Dat die fortificaties niet voor
niets werden gebouwd, bleek in 1809.
Een Engelse invasiemacht meldde zich begin
dat jaar voor de Zeeuwse kust en wist zonder
al te veel moeite Walcheren en Zuid-Beveland
in te nemen. Alleen Vlissingen verweerde
zich, waarop de stad intensief vanaf zee werd
bestookt. Met alle schade en slachtoffers van
dien. De bezetting was van korte duur, de
toen beruchte Zeeuwse koortsen maakten zo
veel slachtoffers onder de Engelsen dat ze eind
1809 alweer hun biezen pakten. Hoezeer de
invasie ook was mislukt, hun invasie ver
grootte de bouwwoede van Napoleon.
Uit zijn bewaard gebleven brieven blijkt dat
de keizer intensief betrokken was bij de
fortenbouw in Zeeland. Rudi Rolf
raadpleegde via internet de in
i860 in druk uitgegeven corres
pondentie. Hij nam relevante
brieven in vertaling op in zijn
j2 boek. Op 27 juli schreef Napo
leon aan zijn minister van Oor-
pf log over de batterij van Bres
kens: „Generaal Clarke, de batte
rij bij het signaal van Breskens
moet niet zevenzijdig worden, maar
worden gevormd door een halve ellips. Er
moeten drie fronten van aardwerken ontwor
pen worden van 360 meter lengte met grach
ten gevuld met water. U zou kunnen be
ginnen met eerst de redoute te bouwen en 300
man te vrijwaren van onverwachte aanvallen."
Rudi Rolf: Napoleons forten aan de Schelde.
Franse vestingbouw in Zeeland - PRAK Pu
blishing, hardcover, 144 pagina's, 35,- euro.
Ze zaten zonder brandstof!
Dat was de belangrijkste re
den dat de geallieerden na
de verovering van Antwerpen op
de Duitsers niet meteen naar Cad-
zand, Bergen op Zoom en Vlissin-
gen doorstootten. Sukkels, zou je
denken. Maar was het hun schuld?
Op 4 september 1944 was de
Belgische haven vrijwel onbescha
digd in handen gevallen van de ge
allieerde strijders. Met 35 kilome
ter kadelengte was het een prach
tige aanvoerhaven voor alle beno
digde oorlogsmaterieel. Alleen, de
vaarweg naar open zee - de Wes-
terschelde - was nog in Duitse
handen. In plaats van alles op alles
te zetten om Hitlers troepen met
een van de Zeeuwse oevers te ver
drijven, koos de Engelse
veldmaarschalk Montgo
mery - 'Monty' - voor een
landing bij Arnhem in de
hoop snel naar Berlijn te
kunnen oprukken. Die mis
lukking kennen we onder
de naam Operatie Market
Garden. Daardoor kreeg Hitier vijf
weken extra tijd om zijn verdedi
ging van Zeeuws-Vlaanderen, Be
veland en Walcheren op orde te
brengen. De Strijd om de Schelde
werd voor de geallieerden een
bloedbad met naar schatting
50.000 slachtoffers, zowel militai
ren als burgers.
Carla Rus (1953) is dochter
van de begin dit jaar overle
den verzetsstrijder Jaap
Rus, de 'Zeeuwse soldaat
van Oranje'. Drie maanden
geleden verscheen haar
boek Breekbare helden, over
het vaak onderschatte ver
zet in Zeeland. Nu ligt er
een 'miniboekje' van haar hand in
de winkel: Zeeland bevrijd! De Slag
om de Schelde september-november
1944. Het is een bewerking van
eerdere artikelen die ze schreef.
Schrijfster Carla Rus werkte als
psychiater, psychotherapeut en
traumatoloog in Arnhem en Den
Haag. Dat is te merken. Montgo
mery dicht ze tunnelvisie toe.
Over de Amerikaanse bevelheb
bers die niets moesten hebben van
de plannen voor Market Garden,
schrijft ze: ,,De bezadigde Bradley
overwoog hierdoor zijn ontslag en
de gepassioneerde Patton verviel
in lethargie - verrassende reacties
gezien hun karakters."
Zeeuwse schrijvers
Hans Berghuis (1924-1994)
zocht het vaak ver weg en
in een ver verleden. Er
zijn niet veel Nederlandse schrij
vers die, zoals hij in 1959 deed, een
roman aldus laten beginnen: 'Er
was niemand op de kade van San
Miguel de la Isla toen don Ramon
in het holst van de nacht vertrok
van het eiland waar hij zijn leven
lang had gewoond.' Spaanse sfe
ren, in 1979 publiceerde Berghuis,
de zoon van een klompenmaker,
een bundeltje bewerkingen van
copla's bij het Zeeuwse Kunste
naarscentrum. Hij woonde bijna
zijn hele leven in Haelen, de Lim
burgse plaats waar ze een straat
naar hem heb
ben ver
noemd. Een
lange periode
van zijn let
terkundige
loopbaan be
stond
uit zwijgen,
misschien
omdat hem
naast zijn
religieuze zekerheden ook zijn li
teraire zekerheden waren ontval
len. De prozaschrijver Berghuis
kwam helemaal niet meer terug,
maar de vernieuwde dichter Berg
huis liet zich gelden met een aan
tal belangwekkende bundels.
Denk aan 'Winter in Tomi' (1987),
waarin hij namens de verban
nen Romeinse poëet Ovidius
sprak. Of aan 'Etruskische zangen'
(1989) en 'Kleitabletten' (1990),
ook bundels met een nieuwe kijk
op oude beschavingen. Maar
de wederkomst van Berghuis be
gon in 1984 met 'Postpapier voor
Nigra', met als belangrijkste on
derdeel een reeks 'Telegrammen
uit Zeeland'.
Heeft de zilte Zeeuwse lucht hem
opgepept? In ieder geval zijn
het verfrissende, opbeurende ge
dichten. Tussen een 'Avondgebed'
en een 'Kindergebed' (in de trant
'Lief Zeemin Zoet/ En Wisse wees
gegroet') gebeurt verbazend veel.
Er komen Duitsers voorbij en er is
een telegram 'Hoerenengels'. Er
wordt gezwommen en er is volop
seks. De dichter biedt een opmer
kelijk dijkgezicht en hij laat in
een duinkom zand door de vingers
lopen. Ze zijn alle veertien goed,
maar vraag je naar mijn favoriete
poëtische telegrammen? Het ene
komt uit Colijnsplaat: 'Zee,
zeer, meer en min of meer'. Het
andere komt uit Zoutelande: 'Zilte
lucht wanneer ik opsta en adem
haal.' Ga ze vooral zelf lezen, de
'Telegrammen uit Zeeland', opge
nomen in het mooie boek 'Ik kan
alleen maar zingen' (2006) met
Hans Berghuis' verzamelde ge
dichten. Hoe de Limburgse dichter
weer ging ruiken.
maandag 8 juli 2019
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
GO
Op Napoleons tekentafel
Jan van Damme
FbjtT fiAMMKSKENÈ
nr Mo.vrKfun.tra
coimoxitj&bE
FOKT: - LA CtKSZE
5^
[nmr .v jw.airf.
tJ&<(MPF.RTA
HOO O PI. AA T
J inmb 1 vrv.
Cover van Napoleons forten aan de Schelde. Rudi Rolf.
Jan van Damme
7eeUnd bevrijd:
Carla Rus: Zeeland bevrijd! De Slag
om de Schelde september-november
1944 - Uitgave van Het Paard van
Troje en het Bevrijdingsmuseum
Zeeland, geïllustreerd, hardcover,
96 pagina's, 9,95 euro.
Hans Bcrgh
'k kan alleen
■naar zingen
Mario Molegraaf
