'Het lastigste
is luisteren
met een open
hart en een
open oor'
Ze wilde avontuur, ze kreeg avontuur.
28 was Marriët Schuurman toen ze in haar
diplomatenflatje in een buitenwijk van
Moskou woonde, waar kakkerlakken het
trappenhuis bevolkten en het rook naar
rattengif. Het waren de nadagen van Boris
Jeltsin, Rusland was een chaos. Als jongste
bediende op de Nederlandse ambassade
was het haar taak de mensenrechtensitua
tie in Turkmenistan, Kazachstan, Kirgistan
en Tadzjikistan te monitoren.
In gammele toestellen van Aeroflot vloog
ze naar de onherbergzame Centraal-Aziati-
sche landen, om er te spreken met officials,
maar ook met vakbondslieden, kritische
journalisten, advocaten. ,,Ik stapte er enigs
zins naïef in. Mensen nemen grote risico's
om jou te zien. Er werden in Turkmenistan
nog KGB-tactieken toegepast om de bevol
king onder de duim te houden. Ik had er
een chaperonne toegewezen gekregen, pro
beer dan maar iemand ongezien te spreken.
Dan is het een kwestie van in een taxi
springen en gauw zaken doen.''
Het was 'een steile leercurve', zegt ze.
,,Je kunt als diplomaat mensen in gevaar
brengen, de naïviteit ben je snel kwijt.
Turkmenistan is een soort Noord-Korea
in de achtertuin van Europa. Voor de men
sen betekenden de contacten met het
Westen morele support, er was iemand die
luisterde, iemand die ze een boodschap
konden meegeven.''
Haar ambitie was destijds niet om am
bassadeur te worden, maar om de wereld te
zien. Beide missies zijn inmiddels geslaagd.
Schuurman woonde in Amsterdam, Skopje
(Macedonië), Khartoum (Soedan), Lusaka
(Zambia), Brussel, Den Haag, als ambassa
deur, als speciaal gezant voor de Navo en nu
als mensenrechtenambassadeur. Ze is vaker
niet thuis dan wel. Een blik op haar agenda
van dit jaar laat afspraken zien in Niger, Af
ghanistan, Egypte, Cuba, Bratislava, Parijs,
Berlijn, Genève, Bern, Canada en Tunesië.
,,Ik noem mezelf weleens een professio
nele nomade. Ik vind dat het prachtige van
mijn vak als diplomaat: elke keer weer on
dergedompeld te worden in een andere
samenleving, wereldwijd thuis te zijn. Het
verbaast me steeds weer hoe makkelijk dat
is, hoe open mensen ervoor staan. Als brug
genbouwer ben je niet op zoek naar ver
schillen, maar naar wat ons verbindt. Zelfs
al is het contrast met een ander land groot.''
Vandaag staat een bijeenkomst van PEN
International op het programma, waar be
dreigde schrijvers, filmers, journalisten en
kunstenaars van over de hele wereld elkaar
ontmoeten. Mocht iemand bij het horen
van het woord mensenrechten een cyni
sche of verveelde gaap onderdrukken, dan
is het nuttig hun verhalen te horen. Dat van
de Bengaalse fotograaf Shahidul Alam bij
voorbeeld, die in 2018 maanden in gevan
genschap verbleef nadat hij kritiek uitte
op de regering van Bangladesh, die een
demonstratie voor verkeersveiligheid hard
handig neersloeg. Of dat van Asli Erdogan,
Turkse romanschrijfster, die nog steeds niet
weet waarom ze in 2016 136 dagen in voor
arrest zat en nu al jarenlang als banneling in
Duitsland woont, ver van 'haar' Bosporus.
,,Je ziet steeds hetzelfde patroon als ie
mand lastig wordt gevonden'', zegt Schuur
man tijdens de pauze van de bijeenkomst.
,,Anonieme roddels, intimidatie, arrestatie
zonder duidelijke aanleiding of aanklacht,
langdurig vastzetten zonder proces, ver
banning van mensen die opkomen voor
hun rechten of schrijven over zaken die een
regime onwelgevallig zijn. Dit laat zien dat
mensenrechten geen luxe zijn, geen wes
ters speeltje zoals weleens wordt gesugge
reerd, maar bittere noodzaak.''
Het is roeien tegen de stroom in. Het aan
tal spierballentaalregimes nam de afgelo
pen dertien jaar toe. Het vraagt moedige
mensen om toch keer op keer protest te
laten horen, beseft ze. Haar taak is om na
mens de Nederlandse regering ertoe bij te
dragen dat de mensenrechten overal geres
pecteerd worden. Niet met een opgeheven
vingertje, maar door de dialoog te zoeken.
Uiteindelijk willen we allemaal hetzelfde.
,,Dat we gezond zijn en een dak boven ons
hoofd hebben. Dat onze kinderen het goed
doen op school. Dat we in veiligheid en
vrijheid leven.'' Het gold voor haar nanny in
Soedan en zeker voor haar bewaker in Zaïre,
die zijn jongste kind verloor aan diarree in
de wachtkamer van het ziekenhuis omdat
hij niet snel genoeg werd geholpen.
Deze maand was ze in Cuba, als eerste
mensenrechtenambassadeur ooit, waar
Schuurman achter de schermen de Neder
landse zorgen kon uitspreken over de toe
name van politiegeweld. ,,Je hoopt dan
diegene te treffen in de organisatie die
veranderingsgezind is, die het liefst ook
zou willen dat het geweld stopt. Dat zijn
de kleine stapjes die je zet.''
,,Het belangrijkste en moeilijkste is luiste
ren. Luisteren met een open hart en met
een open oor. Zonder vooringenomenheid.''
,,We hebben allemaal onze vooroordelen.
Uit ervaring weet ik dat er altijd ook iets
gemeenschappelijks is. Maar dan moet je
wel helemaal openstaan om zaken vanuit
de andere kant te kunnen zien, om te kijken
waar de opening ligt.''
,,Dingen persoonlijk nemen. Als je mensen
rechten aansnijdt in landen met regimes
die het op dat vlak niet zo nauw nemen,
proberen ze je te intimideren. Aanvankelijk
is er weerstand om überhaupt een gesprek
aan te gaan. Ik kan me dan wel kwetsbaar
en open opstellen, maar dat wil niet zeggen
dat de andere kant dat ook doet. Er zijn
technieken voor, onderhandelingstrainin
gen. Je probeert te zoeken wat het belang is
van de anderen; je moet ook weten dat een
deel spel is. En je moet dat nooit persoonlijk
nemen, zeker niet als iemand heel hoekig
is.''
,,Als je in zo'n officieel gesprek mensen
rechtensituaties ter sprake brengt, begin
nen ze altijd over de opvang van vluchtelin-
Wat maakt iemand een goede diplo
maat?
Waarom is dat moeilijk?
Wat kan voor u een struikelblok zijn?
Wat zeggen ze dan?
10
