mens gelukkiger
De neanderthaler is niet
uitgeroeid, hij zit in ons dna
Dit zegt de wetenschap
Eureka! Nieuw licht op darmkanker
r
We weten zeker dat
neanderthalers
relaties aangingen
met mensen
CV
23
,,Ik wil met wetenschappelijk on
derzoek achterhalen wat mensen
gelukkig maakt. Nu de empirische
wetenschap zich ermee bezig
houdt, blijkt dat er zinnige dingen
over geluk te zeggen zijn. Waarom
zouden we mensen dan niet hel
pen bij geluk? Zelf doe ik onder
zoek naar de geluksnorm die we in
het Westen ervaren. Het wordt na
melijk steeds meer de norm om
gelukkig te zijn. Een soort hype.''
,,Er is een affectieve component:
geluk is dat je veel meer positieve
dan negatieve emoties ervaart. En
er is een cognitieve component: als
je heel je leven onder ogenschouw
neemt, dan ben je tevreden. Geluk
is niet plezier of genot, want dat is
afhankelijk van de omstandighe
den op korte termijn. Geluk is een
meer duurzaam iets.''
,,Je kunt geluk makkelijk meten,
want je kunt gewoon aan mensen
vragen of ze gelukkig zijn. Er zijn
verschillende vragenlijsten om ge
luk te meten, maar de meest sim
pele manier wordt ook gebruikt in
internationaal onderzoek. De
proefpersonen wordt gevraagd:
'Als je je leven nu in ogenschouw
neemt, hoe gelukkig ben je dan?'
Ze kunnen dan een rapportcijfer
geven op een schaal van 1 tot 10.
Als je mensen de keuze geeft om
te zeggen 'weet ik niet', blijkt dat
bijna niemand deze optie ge
bruikt. Mensen vinden het dus
niet moeilijk om aan te geven hoe
gelukkig ze zijn. Het is lastig om
geluk te definiëren, maar het is ei
genlijk wel heel makkelijk te me
ten. Je kunt het gewoon vragen,
met slechts één vraag. Daaruit
blijkt dat het geluksniveau be
hoorlijk stabiel is. Mensen geven
niet op dag één een 4 en op dag
twee een 8. Het kan wel van een 8
naar een 7 en weer terug naar een
8 gaan bijvoorbeeld. Of van een 4
naar een 3.''
Ap Dijksterhuis
Ooit leefden onze voorouders zij aan zij met de neanderthaler,
maar inmiddels is de soort verdwenen. Waar zijn ze gebleven?
dl
Neanderthalers waren een stelle
tje harige griezels. Stompzinnige
barbaren die elkaar met knotsen
de hersenen insloegen. Ze konden
de ontwikkeling van de veel intel
ligentere homo sapiens niet bijbe
nen, en dus stierven ze uit.
Het algemene beeld dat van ne
anderthalers bestaat, is niet al te
positief. Ten onrechte, vindt Wil
Roebroeks, hoogleraar archeologie
aan de Universiteit Leiden. „Het
waren bijvoorbeeld uitstekende
jagers die met relatief eenvoudige
speren grote zoogdieren te pakken
namen, zoals herten en zelfs neus
hoorns. En ze konden ook vuur
maken.''
De neanderthalers leefden tus
sen ruwweg 500.000 jaar en
40.000 geleden. Ze kwamen voor
van Wales in het westen tot diep
in Azië. Maar ondanks dit grote
verspreidingsgebied was hun aan
tal laag. „Het heeft er alle schijn
van dat de neanderthalers met
weinigen waren, vermoedelijk
slechts enkele tienduizenden'',
zegt Roebroeks.
Over het verdwijnen van de
neanderthalers bestaan verschil
lende theorieën. Een populaire
verklaring is dat ze zich geleidelijk
vermengden met nieuwkomers
uit Afrika. „We weten dat vroege
mensen die Afrika verlieten voor
Europa en Azië, onderweg met ne
anderthalers hebben gepaard.
Waarschijnlijk waren die mensen
uit Afrika met veel meer, waardoor
ze de kleine neanderthalerpopula
ties over duizenden jaren hebben
opgeslokt.''
Het bewijs daarvoor ligt besloten
in onze genen. „De oorspronke
lijke bewoners van Amerika, Azia
ten en Europeanen hebben 2 tot 5
procent neanderthaler-dna in hun
lichaam'', vertelt Roebroeks.
Een andere theorie is dat Nean
derthalers het slachtoffer werden
van klimaatverandering. Rond de
tijd dat de neanderthaler ver
dween, was het op aarde immers
bijzonder koud. Volgens Roe-
broeks is dit onwaarschijnlijk. Hij
denkt dat de neanderthaler fysiek
prima in staat was om dergelijke
omstandigheden te doorstaan.
„Gedurende periodes van het
pleistoceen was Europa bedekt
met een dikke laag ijs. Die perio
des van extreme kou wisten ze al
tijd te overleven. Daarop waren ze
ook gebouwd. De lichamen van
neanderthalers waren compact,
een beetje zoals de Inuit van het
hoge noorden, waardoor het li
chaam beter warmte vasthoudt.''
Lange tijd werd gedacht dat de
neanderthaler door de moderne
mens uitgeroeid zou zijn. Net zo
als de Spaanse conquistadores en
Engelse kolonisten later de in
heemse bevolking van Amerika
deels wegvaagden. Maar voor een
dergelijke genocide is volgens
Roebroeks geen bewijs. „Door ge
netisch onderzoek weten we nu
zeker dat neanderthalers en men
sen relaties zijn aangegaan, en
vruchtbare nakomelingen kregen.
Helemaal verdwenen is de nean
derthaler dus niet. Hij zit in onze
genen."
Wetenschappers
vertellen over hun
eurekamoment.
Dit keer René
Bernards (66),
hoogleraar
moleculaire
carcinogenese aan
het Nederlands
Kankerinstituut
,,Kanker zie ik als de
meest ingewikkelde puz
zel van de mensheid. Als
ik zelf wel eens een leg
puzzel aan het maken
ben, dan vind ik vooral de
lucht de grootste uitda
ging, omdat elke soort
blauw op elkaar lijkt. Zo
zie ik het ook bij kanker.
Elke cel bevat 20.000 ge
nen en één daarvan heet
BRAF, die verantwoorde
lijk is voor de aanmaak
van het BRAF-eiwit, dat
de celdeling stimuleert.
Als er een fout ontstaat in
het BRAF-gen door muta
tie dan wordt het BRAF-
eiwit hyperactief. De ge
muteerde cel gaat daar
door ongecontroleerd de
len terwijl dat niet de be-
doeling is. Een van de
grootste inzichten uit
mijn carrière beleefde ik
in 2011. We zagen dat
BRAF-mutantdarmkan-
kertumoren niet reageer
den op remmende ge
neesmiddelen, terwijl de
BRAF-mutanthuidtumo-
ren wel reageerden. Waar
zat de crux?
Je moet een tweede ge
neesmiddel toevoegen om
de darmtumoren te laten
reageren. Na genetisch
onderzoek voegden we
een remmer toe. Waar elk
medicijn apart niets deed,
zag je bij de combinatie
een schokkend effect. Ik
heb nog diezelfde dag
contact opgenomen met
oncoloog Jan Schellens
van het Antoni van Leeu
wenhoekziekenhuis in
Amsterdam. Acht maan
den na de publicatie van
deze ontdekking hadden
we de eerste patiënten
onder behandeling met
deze middelen, en die re
ageerden goed. Onlangs
werd bekend dat de fase
3-studie - die tot registra
tie van deze geneesmid
delencombinatie gaat lei
den - sterk positief was.
Deze ontdekking gaat
dus tot een nieuwe stan
daardbehandeling van een
vorm van darmkanker lei
den. Hier zie je hoe funda
menteel onderzoek leidt
tot concrete toepassing in
de kliniek.''
GO ZATERDAG 15 JUNI 2019
Wat is het doel van uw onder
zoek?
Wat is geluk eigenlijk?
Hoe maak je geluk meetbaar?
Dijksterhuis
(1968) is hoog
leraar sociale
psychologie aan
de Radboud
Universiteit in
Nijmegen. Hij
promoveerde
hier in 1996.
Dijksterhuis
schreef onder
meer de boeken
Het slimme on
bewuste
(2007), De
merkwaardige
psychologie van
een wijndrinker
(2011), Op naar
geluk (2015),
Wie (niet) reist
is gek (2017) en
Maakt geld ge
lukkig? (2018).
Lees het hele
interview in het
zomernummer
van New Scien
tist dat uitkomt
op 25 juni.
w Kijk op de site
J bij /wetenschap
FOTO SHUTTERSTOCK
KAJ VAN ARKEL
-Jim Jansen
Wetenschap wordt gemaakt in samenwerking met NewStientiSt en met vanvnederland