Inkijkje in bronstijd door
amWifr
Lang werd gedacht dat bronzen zwaarden in
de prehistorie alleen zijn gebruikt als ritueel
offer aan de voorouders. Nu blijkt uit onder
zoek van de Universiteit van Leiden dat er ook
daadwerkelijk mee is gevochten.
22
Twee zwaardvechters
staan tegenover elkaar.
Ze slaan hun zwaarden
twee keer - aan elke
kant van het blad - te
gen elkaar aan. Twee keer een frac
tie van een seconde. Langer duurt
het 'prehistorische schijngevecht'
niet. De échte spanning komt
daarna, als wetenschappers alle
butsen, kerven en krassen op het
zwaard registreren en onder een
microscoop leggen.
Zwaardvechten is niet het meest
spannende onderdeel van weten
schappelijk onderzoek. Maar uniek
is deze methode wel. De onderzoe
kers van de Universiteit van Leiden
lieten zwaarden uit de Europese
bronstijd namaken en zetten ge
vechten in scène.
Het levert een schat aan informa
tie op, zeggen de Leidse experi
menteel archeologen Valerio Gen
tile en Annelou van Gijn, die hun
bevindingen dit voorjaar publiceer
den in de Journal of Archaeological
Science.
,,We zijn nu niet alleen beter uit
gerust om de sporen van gevechten
op oude zwaarden te herkennen'',
zegt Gentile (30). ,,We kunnen ook
herleiden hoe prehistorische ge
vechten eraan toe gingen. Op deze
manier kunnen we wellicht inzicht
krijgen in de mate van professiona
liteit en de vaardigheid van prehis
torische krijgers.''
Gentile (30) studeerde in Leiden
af op Europese prehistorie. Sinds
september 2017 doet hij promotie
onderzoek naar het offeren van pre
historische wapens in de bronstijd.
Om dat te begrijpen, moeten we
enkele duizenden jaren terug in de
tijd.
Vuursteen
De bronstijd is een periode in de
prehistorie, die in Nederland van
circa 2000 tot 800 voor Christus
duurde. Voor die tijd werden wa
pens en gereedschap voornamelijk
gemaakt van vuursteen. Men ont
dekte dat het samensmelten van
koper en tin tot brons zorgde voor
een metaal dat sterker was en in
elke vorm gemaakt kon worden.
In de vroege bronstijd werden
vooral dolken gemaakt, die als
steekwapen werden gebruikt. Later
kwamen de eerste bronzen zwaar
den. Deze technologische vernieu
wing had grote gevolgen. De
zwaarden waren lichter en efficiën-
ter. De - tot dan toe - vreedzame
boerensamenleving werd geweld
dadiger.
Of de zwaarden in de bronstijd
ook daadwerkelijk zijn gebruikt, is
altijd onderwerp van discussie ge
weest. De wapens die later bij op
gravingen zijn gevonden, lagen
vaak in rivierbeddingen en moeras
sen. ,,Lange tijd werd gedacht dat de
bronstijd een erg vreedzame peri
ode was. Zwaarden werden hoofd
zakelijk beschouwd als symboli
sche voorwerpen", legt Gentile uit.
Wetenschappers denken dat de
wapens bij openbare rituelen wer
den toevertrouwd aan de natuur
om de goden en voorouders te vra
gen hen te behoeden voor geweld.
Gentile: ,,In de bronstijd zijn in heel
Europa bronzen wapens geofferd
door ze in rivieren en moerassen
achter te laten. Soms werden de
wapens eerst krom gebogen of ge
broken. Ik vind dit mysterie fasci
nerend. Ik wil het graag beter be
grijpen door de levensgeschiedenis
van deze wapens te reconstrueren.''
Het Leidse onderzoek toont aan
dat de geofferde wapens niet alleen
een symbolische functie hadden,
maar ook daadwerkelijk in de strijd
zijn gebruikt. Om dat te bewijzen
liet Gentile een smid replica's ma
ken van zwaarden uit de bronstijd.
Daarna liet hij twee experts in
oude gevechtskunsten met de na
gemaakte zwaarden verschillende
slagen uitwisselen. De een pro
beerde op de ander in te steken, de
ander pareerde dat door met zijn
zwaard te blokken of af te weren.
Vervolgens keek Gentile onder
een microscoop welke sporen die
vechtbewegingen op de randen van
de zwaarden achterlieten. Die ver
geleek hij met de 'gevechtsschade'
op originele zwaarden uit de brons
tijd, die in het Rijksmuseum van
Oudheden in Leiden liggen. Zo zag
hij welke gevechtsbeweging een
bepaald spoor op een zwaard had
veroorzaakt.
,,Voor het eerst kunnen we be
wijzen dat bepaalde schade aan
zwaarden uit de bronstijd identiek
is aan de schade die wordt veroor
zaakt in een gevecht'', zegt Gentile.
,,Als dat blijkt voor de meeste wa
pens, kan dat betekenen dat deze
wapens werden gekozen voor dit ri
tueel, omdat ze zijn gebruikt in een
of meerdere gevechten. We kunnen
- tot op zekere hoogte - elk spoor
verbinden aan een specifieke bewe
ging. Daarmee krijgen we meer in
zicht in de gevechtsvaardigheden
van de krijgers.''
Over prehistorische gevechten is
weinig bekend, zegt Jaap Hogen-
doorn, een van de experts die voor
het onderzoek is ingehuurd. Legers
waren er niet. Krijgers verzamelden
zich in kleine guerrilla-achtige
groepjes. ,,De theorie was dat je met
bronzen zwaarden niet kon vech
ten'', zegt Hogendoorn.
,,Brons is van zachter materiaal
dan staal, dat in de latere middel
eeuwen is gebruikt om zwaarden te
maken. Dat heeft een ander effect
bij gevechten. Stalen zwaarden
hebben de neiging te stuiteren bij
bladcontact. Bronzen zwaarden
zijn buigzamer. Dit onderzoek
toont nu aan dat ze niet alleen tegen
elkaar werden getikt in een rituele
dans om de voorvaderen aan te roe
pen, maar dat er ook uitstekend
mee gevochten is.''
Wendbaar
In de vroege bronstijd waren de
zwaarden heel licht en kort, zo'n 70
centimeter lang. Daarmee waren
krijgers snel en wendbaar. ,,Ze
vochten ermee alsof het een mes
was'', legt Hogendoorn uit. ,,Je kon
steken ofinhakken op je tegenstan
der. Er was bijna geen bladcontact.
Bij zo'n gevecht draait het om aftas
ten, voetenwerk en een opening
zoeken. Later kwamen er zwaarden
die groter en grover waren.''
Volgens archeoloog Gentile kan
zijn methode een voorbeeld zijn
voor andere onderzoekers. Micro
scopisch onderzoek op metalen
voorwerpen wordt niet vaak ge
combineerd met praktische experi
menten om theorieën uit de arche
ologische wetenschap te toetsen.
Gentile zal wapens uit Neder
land, België, Duitsland en Italië on
derzoeken om verschillen en over
eenkomsten te analyseren. ,,Dat
helpt verschillende vechttradities
in de Europese prehistorie te ont
dekken. Al deze wapens dragen
verhalen met zich mee die opnieuw
verteld moeten worden.''
ZATERDAG 1 JUNI 2019 GO
WETENSCHAP
Onderzoekers trekken het
jfci i~t
Voorbeelden van gevechtssporen op de nagemaakte
zwaarden, die onder de microscoop zijn vergeleken met
schade op echte zwaarden uit de bronstijd uit het Rijks
museum voor Oudheden in Leiden. De onderzoekers
proberen elk spoor te verbinden aan een specifieke
vechtbeweging.
TONNY VAN DER MEE
Valerio Gentile onderzoekt een replica
van een zwaard uit de bronstijd.
FOTO UN IVERSITEIT VAN LEIDEN
