EUWS 11
woensdag 29 mei 2019
juiste plek, in het hart van de oude
Jodenbuurt.'
Vorige week sprak de Amsterdamse
burgemeester Femke Halsema zich
voor het eerst uit. In NRC Handelsblad
riep zij de tegenstanders op zich te
verzoenen met de locatie en het ont
werp. ,,Het is van belang dat we hier
geen burenruzies meer over hebben.''
Voor het gemak ging ze daarbij
voorbij aan de rol van de overheid in
deze zaak, het gemeentebestuur
voorop. Vooral wijlen burgemeester
Eberhard van der Laan is bij tegen-
Het monument is
ontworpen in de
gebiedende wijs:
gedenk. En nu, hier
standers de gebeten hond. „Wat hij
heeft gedaan rond de onverkwikke
lijke Joodse erfpachtkwestie, is zeer te
prijzen'', zegt publicist Herman
Vuijsje, ,,maar niet de autoritaire ma
nier waarop hij dit monument erdoor
heeft gejast. Geen moment is er ge
luisterd naar bezwaren.''
De gemeente is, kortom, vergeten
draagvlak te organiseren en heeft zich
verkeken op de omvang van de tegen
stand, die voor een groot deel komt
van mensen die evenzeer getroffen
zijn door de Holocaust.
Wat dat betreft spreekt ook de gretig
heid boekdelen waarmee het minis
terie van VWS de portemonnee trekt
voor wat in beginsel een particulier
project is van het Nederlands Ausch
witz Comité. Onlangs werd de bij
drage van het rijk verhoogd van 2,3
naar 8,3 miljoen euro. Samen met de
bijdrage van de gemeente betaalt de
overheid nu bijna 80 procent van de
kosten. ,,Antisemitisme en toe
nemende gevoelens van onveiligheid
stemmen tot grote zorg'', schrijft
staatssecretaris Paul Blokhuis (Chris
tenUnie) aan de Tweede Kamer. Het
monument zou een 'concrete bij
drage' zijn aan 'de educatie over de
Holocaust en aan de strijd tegen dis
criminatie zoals racisme en antisemi
tisme'.
In korte tijd is de discussie over het
Namenmonument volkomen uit de
bocht gevlogen. „Deprimerend dat
het protest juist in Nederland ont
staat'', zei Libeskind er zelf over op
een bijeenkomst in De Balie. ,,Ik zie
het als onderdeel van de wereldwijde
ontkenning van de Holocaust.''
En Grishaver liet zich vorig jaar
tegen de gemeenteraad ontvallen:
,,Buurtbewoners die in huizen
wonen waar mijn familie woonde,
wilden niet uitkijken op een monu
ment dat hen herdenkt. Ze willen
hun namen uitwissen.''
Bezwaren
Met gevoel voor understatement zegt
buurtbewoner Petra Catz, die pleit
tegen het monument: ,,Ik weet ook
wel iets van de oorlog sinds mijn
vader mij vertelde hoe hij uit de trein
sprong die hem naar Auschwitz
bracht. Maar ik wil mij daar helemaal
niet op beroepen. Dat is niet rele
vant.''
Het is een breed spectrum aan
bezwaren dat ter tafel ligt, waarbij
vooral opvalt dat niemand tegen
herdenken is. Slechts een enkeling
beroept zich op de bomen. Veel vaker
keren de bezwaren zich tegen de
omvang van het monument, dat het
zicht op de achtergelegen Hermitage
volledig wegneemt. Naar schatting
zullen jaarlijks tussen de 150.000 en
200.000 mensen door het plantsoen
tje lopen, met alle gevolgen van dien
voor de omgeving. Kortom: kan het
niet ergens anders?
Ook zijn er inhoudelijke argumen
ten tegen de vormgeving. ,,Het ont
werp van Libeskind is ingegeven door
de misvatting dat iets enorms ook
herdacht moet worden met iets
enorms'', schreef emeritus hoogleraar
sociologie Abram de Swaan in de
Volkskrant. ,,Het wordt daarmee zelf
tot enormiteit. Het is ontworpen in
de gebiedende wijs: gedenk. En nu.
En hier.''
De nazi's hebben gepoogd de Joden
te ontdoen van hun individualiteit,
stelt Vuijsje. ,,En dat dreigt met dit
monument weer te gebeuren. Alle
namen komen erop, maar het geheel
is zo overweldigend dat de gedachte
aan individuen vervliegt. Daarmee
schiet het zijn doel voorbij.''
Vuijsje zit helemaal niet te wachten
op een nationaal Holocaustmonu
ment. ,,Dat is er al: de Jodenhoek. De
hele buurt is Joodse geschiedenis. Je
kunt hier niet lopen zonder herinne
ring aan de oorlog: van de Holland-
sche Schouwburg tot de struikel
stenen op de Schaduwkade aan de
Nieuwe Keizersgracht.''
Steen adopteren
Het Namenmonument moet er ko
men, vindt Joël Cahen, oud-directeur
van het Joods Historisch Museum en
initiatiefnemer van het Holocaust
museum. ,,Midden in de stad, groot
en duidelijk.'' De gemeente en het
Auschwitz Comité hadden de zaak
misschien subtieler aan moeten pak
ken, zegt hij. ,,Daar staat tegenover:
zonder het gedram van Jacques
Grishaver was het nooit zover ge
komen. Dat is een eer die hem
toekomt.''
Er was een tijd, zegt Cahen, dat hij
alleen al van het woord Holocaust
gruwde. ,,Het moment van: nu is het
wel genoeg, ik kan er niet meer tegen.
In onze eigen Joodse kring waren -
en zijn er nog steeds - velen die de
enorme aandacht voor de Shoah niet
meer aankonden. Mijn moeder
kwam uit de onderduik, een goede
vriendin van haar was overlevende
van Auschwitz. In de jaren 80 schre
ven ze in een brief naar NRC Handels-
blad: hou er alsjeblieft mee op. Elke
keer haal je de wonden verder open.''
In 1987 raakte hij betrokken bij de
opzet van het Joods Historisch
Museum. Er kwam kritiek dat de
Holocaust maar een hoek in de per
manente tentoonstelling had gekre
gen. ,,Ik was het met die kritiek niet
eens: het museum ging over vierhon
derd jaar Joodse geschiedenis in
Nederland, waarom zouden we die
periode reduceren tot de Holocaust?
Pas toen ik in Israël ging werken aan
het museum van de Joodse diaspora,
Herdenken en schokken
zijn twee dingen. Je kunt
een monument maken
dat niet zo enorm oogt
begreep ik dat de Shoah integraal
deel uitmaakt van de Joodse geschie
denis en dat ik daar niet omheen
kan.''
Steeds vaker komt hij ze tegen:
mensen die tot het besef komen dat
ze met het Namenmonument een
laatste kans krijgen nog iets te doen
voor hun overleden familieleden en
graag een steen adopteren. Mensen,
zegt hij, 'die niets meer hadden met
het Jodendom, maar nu opeens uit de
kast komen.'
Natuurlijk, hij weet het: het
Namenmonument wordt een groot,
lelijk ding in een veel te klein parkje.
Nou en?
Cahen: ,,Ik heb in 1970 gewoond in
de studentenflat ertegenover. Ik zag
hoe de laatste stukjes van de oude,
Joodse, Weesperstraat werden afge
broken voor de aanleg van de Oost-
lijn. Toen was het al een monument
van verwoesting.''
Volgens het Auschwitz Comité
moet het monument een schreeuw
zijn, zegt buurtbewoner Petra Catz.
,,Moet het beklemmend zijn en des
oriënteren. Maar herdenken en
schokken zijn twee dingen. Je kunt
ook een monument maken dat niet
zo enorm oogt. Zonder felle, confron
terende, haast agressieve uitstraling.''
Haar grootste ergernissen: de totale
onwil over het monument de discus
sie aan te gaan en de voortvarend
heid waarmee bezwaarmakers aan de
kant worden geschoven. ,,Het gaat
niet alleen om het resultaat, het gaat
er ook om dat er gemeenschappelijk
heid ontstaat. Het is een nationaal
monument. Zonder draagvlak heeft
het geen betekenis.'
Jacob Wolf
2£H8$2-58jaai;.
i Alberdientje Solomon-van Swaenenberg
16-2-1878 - 65 jaar
Bertha Rapholowitz-Slucewesky
28-12-1899-44 jaar
Sarientje de Jonghe
'234-1936 - 6 jaar
KI aartje van Haast-PhHip pens
3-4-1943 -11 maanden
Sofia Ka sti ma-van Leo uwen
2-6-1905-37 jaar
Roosje van der Heïjn-van der Kruck
6-9-1874 - 68 jaar
Klaanje var Haast-Phi lippens
3-4-1943-11 maanden
josefBbk
5-9-1911-31 jaar
Meivin Barkovics-Schwarts
18-84905-37 jaar
.Sonja van Hertogs
1-12-1942-2 jaar
l
Herry Hartogh
6-T1-1940-1 jaar
Naatje Brol-de Lisrna
13-3-1890 - 53 jaar
Mozes van den Amerongen
21-11-1856 -85 jaar
Roosje van der Heijn-van der Kruck
ëh9-1874 - 68 jaar
Karei jakoosci
20-64942 -10 maanden
Klaartjevan Haajt-Phi lippens
3-4-1943 - 11 maanden
Sarientje de Jonghe
23-1-1936-6 jaar
Meivin Barkovics-Schwarts
18-8-1905-37 jaar
Bertha Rapholowicz-Slticewesky
28-12 1899-44 jaar
Jacob Wolf
264-1882 - 58 jaar
Roosje van d er Heijn-van der Kruck
6-9-1874 - 68 jaar
Sonja van Hertogs
1-12-1942-2 jaar
Naatje Brol-de Lis ma
13-3-1390 - 53 jaar
t Frank Lusdan
29-5-1941 - 3 jaar
Roosje var der Heijn-van der'Kruck
6-9-1S74-6S jaar
Sofia Kasti ma-van Leeuwen
2-6-1905-37 jaar
Meivin Barkovks-Schwarts
18-8-1905 - 37 jaar
Jacob Wolf I
26-1-1882 - 58 jaar
Mozes van den Ametongen
21-11-1856 - 85 jaar
-Abram de Swaan,
emeritus hoogleraar
Een deel van het
ontwerp van het
monument.
FOTO STUDIO LIBESKIND
Artist-impression
van het nieuwe
Holocaust Namen
monument.
BEELD STUDIO LIBESKIND
v:
-Petra Catz,
buurtbewoner
