de toekomst
Dit zegt de wetenschap
Mensen die vaak alleen zijn,
hebben eerder hallucinaties
Eureka! Klant is te sturen in winkel
Malariapillen of
anti-epileptica
kunnen voor een
roze olifant zorgen
23
Gerine Lodder (33)
Universiteit Tilburg,
Ontwikkelingspsychologie
Matthieu de Schipper (35)
TU Delft, Kustwaterbouwkunde
v fSo j
Je hoeft geen schizofrenie te hebben of psychedelische drugs te gebruiken om
dingen te zien die er niet zijn. Zinsbedrog komt vaker voor dan we denken.
Bij hallucinaties neemt het brein
dingen waar die er in werkelijk
heid niet zijn. Iemand die halluci
neert, proeft, hoort, ruikt of ziet
zaken die anderen niet waarne
men. Vaak wordt hallucineren ge
associeerd met schizofrenie of
drugsgebruik, maar eigenlijk is het
heel gewoon.
,,Iedereen hallucineert wel
eens'', zegt Iris Sommer, psychia
ter en hoogleraar neuroweten
schappen aan het Universitair
Medisch Centrum Groningen. Ze
helpt mensen om van vervelende
hallucinaties af te komen.
Volgens Sommer ontstaan hal
lucinaties als het brein te weinig
zintuigelijke prikkels krijgt, bij
voorbeeld omdat het pikkedonker
is en we weinig kunnen zien. „De
waarneming is een samenspel tus
sen de zintuigen en de hersenen'',
legt de hoogleraar uit. ,,De zintui
gen geven aanwijzingen die door
het brein worden geïnterpreteerd
aan de hand van onze kennis en
ervaringen. Maar als er te weinig
aanwijzingen zijn, dan vult het
brein deze informatie aan met
herinneringen.''
Vaak pakt zo'n gokje goed uit en
ontstaat in ons hoofd het juiste
beeld, maar soms ook niet. In dat
geval zien of horen we dingen die
er in werkelijkheid niet zijn. Die
ervaring kan beangstigend zijn.
Dat het brein ontbrekende in
formatie aanvult, dient volgens
Sommer een evolutionair nut. ,,De
hersenen werken zo dat herinne
ringen die gekoppeld zijn aan ge
vaar het eerste bovenkomen. Be-
langrijk om snel te kunnen antici
peren in bedreigende situaties.''
Er zijn ook andere factoren
waardoor mensen gaan hallucine
ren. Bijvoorbeeld omdat belang
rijke neurotransmitters (dat zijn
overbrengers van zenuwprikkels,
zoals dopamine en serotonine) uit
balans zijn. Zo hebben mensen
met schizofrenie of de ziekte van
Parkinson last van hallucinaties
door een verstoorde neurotrans
mitter balans.
De overbrengers van prikkels
kunnen ook uit evenwicht raken
door drugsgebruik en op die ma
nier hallucinaties veroorzaken.
Een bekende hallucinogene drug
is lsd, die het serotoninesysteem
verstoort. Maar ook medicijnen
kunnen zinsbedrog als bijeffect
hebben. Anti-epileptica zijn er
berucht om en ook malariapillen
kunnen een roze olifant in de
huiskamer toveren.
Hoe kom je van die schimmen
en stemmen af? „Mensen die veel
last hebben van visuele hallucina
ties doen er goed aan om meer
lampen op te hangen. Want als
een ruimte meer licht heeft, dan
krijg je meer prikkels binnen via
de ogen, hoeft het brein minder
aan te vullen en kom je meteen op
de juiste interpretatie.''
Wie af en toe vreemde dingen
hoort, moet wat vaker gezelschap
zoeken. Mensen die veel alleen
zijn, hallucineren sneller. Daar
naast is een goede nachtrust van
belang. „Als je goed uitgeslapen
bent, ben je minder vatbaar voor
hallucinaties.''
Wetenschappers
vertellen over hun
eurekamoment. Dit
keer Arjen van Lin
(33), universitair
docent marketing
aan de Universiteit
Tilburg.
,,Mijn eerste bijbaantje
was bij de C1000 in Hees-
wijk Dinther en daar
raakte ik geïnteresseerd in
marketing. Ik zag klanten
die bepaalde producten
wel kochten en andere za
ken juist negeerden.
Welke processen gaan
daarachter schuil, vroeg ik
me af.
In de marketing draait het
om de wens van de klant
te begrijpen en die te ver
talen in een product. Een
van de huidige trends die
je in de hele maatschappij
ziet, is dat mensen gezon
der en duurzamer willen
eten.
Als je in Nederland ge
zonde keuzes in de super
markt wilt maken, dan
moet je vertrouwen op de
voedingslabels. De reali
teit is dat die je niet hel
pen. De huidige labels
verschillen amper van el
kaar en vallen niet op in
de drukte. Nederlandse
voedingslabels proberen
consumenten vaak te stu
ren richting een gezonde
keuze. Uit de psychologie
weten we echter dat men
sen veel sterker reageren
op negatieve informatie
dan op positieve informa
tie. We hadden altijd al
het vermoeden dat consu
mentengedrag verandert
als je expliciet aangeeft
dat een product ongezond
is omdat er te veel vet of
suiker inzit.
Een heus eurekamo-
ment beleefde ik toen we
toegang kregen tot de
aankoopgegevens van
meer dan tweeduizend
huishoudens in Chili. In
dat land werden labels
verplicht die consumen
ten expliciet waarschuw
den voor ongezonde keu
zes. Deze data laten pre
cies zien wat deze huis
houdens kopen in de ja
ren voor de introductie
van de labels en in het jaar
daarna. Analyse hiervan
toont aan dat de labels een
groot effect hebben op
hetgeen wordt aange
kocht. Consumenten ko
pen minder ongezonde
producten en meer ge
zonde producten.
- Jim Jansen
GO ZATERDAG 25 MEI 2019
Kijk op de site
bij /wetenschap
M
Chronische een
zaamheid op jonge
leeftijd. Komt dat
frequent voor? „Wan
neer we op middel
bare scholen leerlin
gen periodiek en
anoniem hiernaar
vragen dan geeft
3 tot 10 procent elke
keer aan zich een
zaam te voelen'',
aldus Gerine Lodder.
Een ernstig pro
bleem, want langdu
rige eenzaamheid is,
behalve een bron van
verdriet, het voorpor
taal van mentale pro
blemen, drugs- en
drankgebruik.
Lodder: ,,Ik wil ach
terhalen of deze tie
ners andere sociale
gedragspatronen
vertonen dan pubers
die slechts tijdelijk of
helemaal niet een
zaam zijn.''
Binnenkort zal Lod
der een groot onder
zoek uitvoeren met
behulp van vragen
lijsten en beacons:
apparaatjes die kun
nen meten hoe vaak
leerlingen dicht in el-
kaars buurt komen.
„Hopelijk levert dat
nieuwe puzzelstukjes
op.''
Het is het lot van de
Nederlander om een
eeuwige verdedi
gingsoorlog te voe
ren tegen de Noord
zee en haar honge
rige golven. Maar
Matthieu de Schipper
weet dat het kan
lonen om juist met
golfbewegingen mee
te deinen.
Jarenlang heeft hij
veldonderzoek ver
richt naar hoe golven
en stranden elkaar
vormen. Tegenwoor
dig leert hij zijn stu
denten hoe ze op
waterscooters vol
meetapparatuur
kustlinies kunnen
analyseren. „Soms
maken we met kleur
stof delen van de zee
groen en laten we
drones filmen hoe
het water werkelijk
stroomt'', vertelt de
geboren Rotterdam
mer, die ook een fer
vent surfer is.
Met die data hebben
De Schipper en zijn
collega's computer
modellen ontwikkeld
die kunnen voorspel
len hoe zandstran
den veranderen
onder invloed van na
tuur en mens. ,,Dat
opent nieuwe moge
lijkheden voor onze
kustbescherming.
We kunnen zó ingrij
pen in het landschap
- bijvoorbeeld door
op specifieke plek
ken veel zand te stor
ten - dat de golven
er daarna zelf voor
zorgen dat onze kust
op vitale plekken
aansterkt.''
De Schipper laat de
zee werken om het
land te redden.
FOTO SHUTTERSTOCK
KAJ VAN ARKEL
Wetenschap wordt gemaakt in samenwerking met NewSdentiSt en met vanvnederland
