'Met behulp
van zijn
fantasie houdt
Biesheuvel zijn
demonen in
bedwang'
literaire schatten. Na mijn studie stuurde
ik mijn scriptie op naar Sunny Home, het
houten huisje waar Maarten en zijn vrouw
Eva al sinds halverwege de jaren 80 woon
den, en werd terstond door Eva uitgenodigd
op de thee. Hoewel Maarten van mening
was dat alles wat je van hem moet weten al
in zijn verhalen staat, begon ik met Eva haar
herinneringen op te tekenen, die de basis
moeten vormen voor een soort dubbel
biografie over haar leven met Maarten. Ze
had al een titel in haar hoofd: In de schaduw
van de waanzin.
Ik ben al vanaf mijn zeventiende een
bewonderaar van Biesheuvels verhalen,
maar nu ik de schrijver en zijn vrouw per
soonlijk leerde kennen, kon ik met eigen
ogen zien hoe Biesheuvel zijn hele leven
streed voor zijn bestaan. Schrijven is voor
hem als ademhalen. Zolang Biesheuvel dat
doet, heeft hij zijn angsten onder controle.
Met behulp van zijn fantasie houdt hij zijn
demonen in bedwang. Hoewel de schrijver
een maatschappelijk buitenstaander is, zijn
zijn verhalen geen outsiders art of art brut,
oftewel kunst gemaakt door mensen die
op een of andere manier 'buiten' de maat
schappij staan, zoals het werk van psychia
trische patiënten weleens wordt omschre
ven. Het werk van Biesheuvel is nooit in
zichzelf gekeerd en ontoegankelijk. Zijn
verhalen vragen erom begrepen, gelezen
en voorgelezen te worden.
Als mens mag Biesheuvel dan 'gek' zijn,
zijn verhalen zijn dat nooit. Er is geen en
kele schrijver die ik ken die zo helder en
treffend kan formuleren. Het bijzondere is
dat die schoonheid juist in de verhalen en
miniaturen die hij schreef in de twintig jaar
waarin hij nauwelijks meer publiceerde des
te meer opvallen. Laat ik me tot twee voor
beeld beperken. In Over de dood van Pa uit
2002 schrijft hij nadat zijn vader op zijn
sterfbed zijn laatste adem heeft uitgebla
zen: 'Nou ja, Vader was dood, en het gekke
was hij leefde niet meer. Een hikje en een
snikje en weg was hij. Moeder was er toen
nog niet. Ja, en 't was een wonder dat wij
niet zongen.' Daar krijg je toch tranen van
in je ogen? Niet? Dan deze. In november
2018 overleed Eva Biesheuvel - die zestig
jaar zijn steun en toeverlaat was - plotse
ling aan een hersenbloeding. In NRC Han
delsblad liet Maarten deze rouwadvertentie
plaatsen:
Goedendag. Ik ben dood.
Ik mis Maarten, mijn vrienden, de
poezen, de kauwtjes en de duiven.
Ik dank u allen hartelijk voor uw
troostende vriendschap.
Eva Biesheuvel-Gütlich
Leiden, 20 november 2018
Als u hiertegen bestand bent, hebt u offici
eel een hart van steen.
Een paar weken voor haar overlijden was
Eva nog met Maarten te gast in DWDD.
'Misschien is het we de laatste keer dat we
hier zitten,' zei ze tijdens het gesprek tegen
Matthijs van Nieuwkerk. Die daarop ant
woordde: 'Zullen we afspreken van niet?'
Literair Nederland vroeg zich massaal af
wat er na de dood van Eva met Maarten zou
gebeuren. Zou hij op zichzelf kunnen blij
ven wonen en voor zichzelf kunnen zorgen?
Familie en vrienden hebben laten weten
dat het naar omstandigheden goed gaat met
Maarten. Hij krijgt veel bezoek en de thuis
zorg zorgt uitstekend voor hem. De voorbe
reidingen die Eva in samenwerking met de
gemeente Schiedam aan het treffen was om
Maartens tachtigste verjaardag de nodige
luister bij te zetten, kwamen door haar
overlijden op een laag pitje te staan, maar
konden toch doorgaan. Maartens geboorte
stad heeft uitgepakt met een expositie, al
lerhande literaire activiteiten, een boek en
een heuse Biesheuvel-fietstocht. De VPRO
eert de schrijver met de ontroerende radio
documentaire Sunny Home van Jan Louter
en de podcast Het beste van Biesheuvel,
waarin de mooiste verhalen die Biesheuvel
door de jaren heen voor de radio voorlas
bijeen zijn gebracht. De podcast is gemaakt
door Remy van den Brand, die in een grijs
verleden nog biologie studeerde, en een
inmiddels 36-jarige Neerlandicus die door
zijn biologieleraar werd behoed voor de
studie psychologie.
Het lievelingsverhaal van Eva, Belevenis
op een grasgazon aan de voet van het moderne
hoofdgebouw van een inrichting voor geestes
zieken, maakt ook deel uit van de podcast.
Het is een kort verhaaltje van onheilspel
lende schoonheid. Het gaat over een bezoek
van Maarten aan de psychiatrische inrich
ting waar een oom van hem wordt ver
pleegd. Maarten schreef het in 1964, ander
half jaar voordat hij zelf werd opgenomen
in een psychiatrische inrichting. Als je het
met de kennis van nu leest, krijgt het een
onbehaaglijke voorspellende betekenis.
Op een gegeven moment loopt een patiënt
op Biesheuvel af die als twee druppels
water op de schrijver zelf lijkt. Aangekomen
bij Maarten wijst hij naar het gebouw en
klopt hij zichzelf op de borst. Als lezer
denk je dat de patiënt de schrijver als een
onheilsprofeet waarschuwt voor zijn eigen
nabije toekomst als psychiatrische patiënt.
Heeft Maarten het destijds met dat oog
punt geschreven? Of is het de verbeelding
van de hedendaagse lezer die er dit van
maakt?
In de verhalen van Biesheuvel kan werke
lijk alles en lijkt zelfs de dimensie tijd niet
heilig. Als dat zo is, is de P.C. Hooftprijs nog
maar een karige onderscheiding voor zijn
literaire verdiensten. Een Nobelprijs lijkt
me niet overdreven. Maar misschien kun
nen we die vraag beter stellen aan degene
die Maarten het beste kent.
Eva, wat denk jij?
ZATERDAG 25 MEI 2019 27
