rMm
9
Men vergeet vaak dat de
Europese samenleving ook
keihard was in de 17de eeuw
zaterdag 11 mei 2019
cultuur. Het is daar op veel plekken nog steeds als
bij ons, maar dan tweehonderd jaar geleden. Als je
in Nederland in de 17de eeuw 10 jaar of ouder was,
moest je geld verdienen en voor jezelf zorgen. Een
van je ouders was meestal al dood of weg en dat is
in Afrika nu vaak ook zo. Er zijn verschrikkelijke
dingen gebeurd. Men vergeet vaak dat onze Euro
pese samenleving ook keihard was in de tijd van
de slavenhandel. Mijnwerkers in Schotland wer
den met de mijn mee verkocht. Als je in Engeland
in die tijd je arbeidscontract niet vervulde en weg
liep, haalde de politie je terug. Een deel van de
kritiek op mijn werk komt van mensen die niet
bereid zijn zich te verplaatsen in de normen en
waarden van die tijd.''
Hoe gevoelig het allemaal ligt, bleek toen de his
toricus 'eens ging kijken' naar de manier waarop
de Afrikaanse slaven werden vervoerd. ,,Het was
ook vreselijk hoe ze in zo'n ruim werden gestopt
en dan in gemiddeld zes weken die oversteek
moesten maken. Als ze niet al langer in het ruim
zaten: vanaf het moment dat ze werden ingekocht.
Dat wilde ik de moderne lezer duidelijk maken. Ik
heb eerst gekeken of het transport vergelijkbaar
was met ander passagiersvervoer in die tijd. Dan
kom je dus tot de ontdekking dat arme land
verhuizers naar Amerika precies zo veel ruimte
van de Universiteit Leiden. ,,In sommige bijschrif
ten staat echt onzin. Dat Johan Maurits naar Afrika
zou zijn gegaan om daar slaven te vangen.''
Hij zucht eens diep en lijkt een moment te twij
felen welk verbaal geschut hij zal inzetten. Het
wordt een berisping. Zo eentje die lijkt gereser
veerd voor de student die net iets stoms heeft
gezegd. De emeritus professor legt het even uit:
,,A: Maurits is de gouverneur, b: hij is van adel.
Dan hoef je niks van slavenhandel te weten om te
snappen dat zo'n man echt geen slaven gaat
vangen in Afrika. Afgezien van het feit dat je niets
hebt begrepen van het feit dat het aanbod van sla
ven werd gedomineerd door Afrikanen. Afrikanen
bepaalden in eerste instantie zelf wie ze verkoch
ten en aan wie en waar ze verkochten.''
En dan zegt hij: ,,Tja''. Meer niet. Maar ongetwij
feld genoeg voor vakbroeders en anderen die aan-
hikken tegen Emmers stelligheid om nu te begin
nen aan een boze reactie op Twitter of een inge
zonden brief aan deze krant. Hij snapt dat wel. Als
jonge onderzoeker schopte hij naar eigen zeggen
zelf tegen schenen door het beladen thema op te
pakken. Emmer geloofde niet zo in de marxisti
sche uitleg van kapitalistische cowboys en naïeve
Afrikanen. Hij ging spitten in de archieven en liet
boekhoudingen van rederijen en dagboeken van
slavenhalers spreken. Die vertelden een verhaal
van mensen als handelswaar voor Afrikanen en
westerlingen dat sommigen liever in de schaduw
hadden gelaten van de grote schilders en de
wetenschappers van de Gouden Eeuw.
Kindslaven
In de loop der jaren is de inmiddels 74-jarige eme
ritus hoogleraar niet milder geworden in de pole
mieken, erkent hij. ,,Dat zit in mij. Het zit ook een
beetje in de historische opleiding. Dus dat je de
dingen niet als losstaand beschouwd. Uiteraard is
alles uniek, maar toch wil je juist kijken naar de
verbindende elementen en de grotere patronen.
Dat is voor mij vanzelfsprekend.''
Voorbeeld. Als nu wordt gesteld dat de West-
Indische Compagnie zelfs Afrikaanse kindslaven
kocht, schetst Emmer eerst context. ,,Wat is een
kind? Dat ligt in Afrika anders dan bij ons. Zodra je
daar van de borst af bent en kunt lopen, ben je
zelfstandig. Als je de handelingen van de Tweede
Kamer over minderjarige asielzoekers leest, zie je
dat men daar geen weet heeft van de Afrikaanse
kregen. Vervoer was extreem primitief. Omdat
bijna niemand meer met de boot reist, wilde ik
uitrekenen hoeveel kubieke centimeter een
hedendaagse passagier in een vliegtuig krijgt. Om
een idee te geven van de krapte waarmee slaven of
Europese landverhuizers het moesten doen. De
reactie kwam meteen: de heer Emmer vergelijkt
de slavenreis met een luxe cruise. Slaat nergens op.
Ik heb die vergelijking over de ruimte dus maar
geschrapt in de nieuwe editie. Mijn uitgever vond
dat zelfcensuur. Mijn argument is dat ik het
gebruik om iets aan te tonen, maar als dat niet
werkt, moet ik het weglaten.''
Slavernij-expositie
Over de geschiedenis van de slavenhandel en
slavernij in de voormalige Nederlandse koloniën is
het laatste woord nog lang niet gezegd. Volgend
jaar pakt het Rijksmuseum uit met de grootste
slavernij-expositie die ooit in Nederland is gehou
den. Emmer hoopt dat het thema breed wordt
uitgemeten en dat ook wordt stilgestaan bij de
slavenhandel naar de Arabische landen en de
slavenhandel tussen Afrikaanse volken onderling.
Die waren minstens zo groot als de trans-Atlanti
sche handel. In de Arabische wereld of in Afrika
zul je daar weinig mensen over horen, constateert
Emmer. ,,Het heeft te maken met onze cultuur.
We willen niet alleen het mooie herkennen uit het
verleden, maar alles. Al hebben we wel erg de
neiging met de ogen van vandaag naar het ver
leden te kijken. Ook in het Westen willen we er
liever niet meer over praten, maar we doen het
gelukkig wel. Dat ontbreekt nog in de Arabische
wereld. Je moet discussie willen toestaan om dit
bespreekbaar te maken.''
Eigenlijk zou hij een vervolg moeten schrijven
op dit boek, denkt hij hardop. ,,Ik zou meer willen
zeggen over de slavenhandel en de slavernij in de
Nederlandse koloniën in Afrika en Nederlands-
Indië. Dat is een stuk moeilijker. Als je kijkt naar
de aantallen, zijn er in Nederlands-Indië meer
slaven gebruikt dan in de West. Meestal mensen
uit India of Madagaskar. Gedeeltelijk werden die
door Nederlandse schepen vervoerd, gedeeltelijk
door Chinese jonken of Indiase schepen. Daarover
is bijna niets opgeschreven. Dat is de reden
waarom we zo weinig over deze slavenroutes
weten en zo veel over de trans-Atlantische.''
'Geschiedenis van de Nederlandse slavenhandel',
Piet Emmer. Uitgeverij: Nieuw Amsterdam.
GO
i'^r, j
