31
Zaak-Semenya toont hoe ingewikkeld discussie is die alleen maar heviger zal worden
Ooit spraken we in de sport een
categorie voor mannen en een voor
vrouwen af. Maar wat te doen met
mannen of vrouwen die afwijken van het
gemiddelde, of zich anders voelen?
De man-vrouw
discussie in de
sport is niet
nieuw. Denk al
leen maar aan
Foekje Dillema,
die Fanny Blan-
kers-Koen bij vlagen op de sprint
versloeg, maar in 1950 uit de atle
tiek werd geweerd na een 'me
disch onderzoek'. Wél is de dis
cussie door alle kennis die we heb
ben opgedaan eigenlijk alleen nog
maar moeilijker geworden.
,,Vroeger was het simpel",
schetst Hidde Haisma, hoogleraar
farmaceutische genmodulatie aan
de Rijksuniversiteit Groningen.
,,Toen werd gekeken of er een va
gina aanwezig was om te bepalen
of iemand een vrouw was. Later
gingen we kijken of er twee X-
chromosomen aanwezig waren in
plaats van XY. Maar nu is dit ook
niet sluitend meer. Het kan zijn
dat bij iemand met twee XX-jes
toch een klein stukje Y aanwezig
is. En nu kijken we dus ook naar de
belangrijkste hormonen die een
rol spelen. Dat zijn er veel, met ook
allerlei variaties."
Bij de Zuid-Afrikaanse hard
loopster Caster Semenya (28), die
twee dagen geleden de zaak ver
loor die zij bij het CAS had aange
spannen tegen de Internationale
Atletiekfederatie (IAAF), ligt de
nadruk op een te hoge testosteron-
waarde. Van de IAAF moeten
vrouwen zoals zij medicatie slik
ken om die waarde naar beneden
te brengen. Want meer testosteron
betekent meer spieropbouw en
dus meer kracht en daarom een
'oneerlijk voordeel'.
Semenya - die vanavond in
Doha haar laatste 800 meter loopt
voordat de nieuwe regels in wer
king treden - is zeker niet de enige
androgyne atlete, ze is hooguit de
bekendste. Alleen al op de Spelen
in Rio de Janeiro (2016) deelde zij
het podium met twee vrouwen die
net als haar een mannelijk voorko
men hadden. Maar naast de testos-
teronwaarde zijn er tig afwijkin
gen die een rol kunnen spelen.
Ook zijn er mannen die zich
vrouw voelen, vrouwen die zich
man voelen, en is er een steeds lui
der wordende roep om aandacht
voor genderneutraliteit, waarbij
het dus niet meer uitmaakt of
iemand als man of vrouw geboren
is.
Baanrenster Rachel McKinnon
werd bij de masters de eerste
transgender met een wereldtitel in
het wielrennen. De Nederlandse
Natalie van Gogh onderging in
2005 een operatie om vrouw te
worden, en reed daarna in het
vrouwenprofpeloton. En verder
weg: Salimata en Biliguisa Sim-
poré (bijnaam: Ugly Sistersdeden
voor Equatoriaal-Guinea niet mee
aan het WK voetbal in Duitsland
(2011), omdat de tweeling de seks
etest weigerde.
Controversieel
Kortom: de grenzen - voor zover
die ooit wel duidelijk waren - zijn
alleen maar verder vervaagd. Hoe
beladen de ingevoerde regel om de
testosteronwaarde van atletes als
Semenya terug te brengen ook is,
hoogleraar Haisma noemt het een
wijs en logisch besluit. Zonder
'een overigens arbitraire grens'
blijven we kijken naar afwijkende
individuen die sommige vrou
wenonderdelen in de sport domi
neren.
,,Op heel de wereld zijn mensen
die ergens een streepje voor heb
ben, maar wat betreft testosteron
Je kunt deze CAS-
uitspraak belachelijk
vinden, maar kom dan
met een alternatief
vind ik het écht tijd om met elkaar
een grens af te spreken. Aan de ene
kant bepaalt testosteron of iemand
mannelijk of vrouwelijk is, aan de
andere kant zijn anabole steröiden
het meest gebruikte dopingmid-
del. Van alle afwijkingen in de
mens is de hoeveelheid testoste
ron de meest bepalende factor in
het verschil tussen een vrouw en
een man en dus ook in het
krachtsverschil."
Hoe dan ook blijft eigenlijk elke
beslissing binnen dit thema con
troversieel. Niets doen, voelt bij
veel sporters en sportvolgers niet
goed. Maar elke regel stuit op ethi
sche, morele en principiële bezwa
ren. Meerdere experts van de Ver
enigde Naties stelden na het be
sluit van sporttribunaal CAS al dat
'de regels van de IAAF negatieve
stereotypen en stigma's bevesti
gen'. En zelfs het CAS-panel
noemde haar eigen uitspraak dis
criminerend.
,,Zolang je afzonderlijke man
nen- en vrouwencompetities hebt,
discrimineren we per definitie",
zegt Marjan Olfers, hoogleraar
sport en recht aan de Vrije Univer
siteit Amsterdam. ,,De vraag is al
leen: hoe mMk je dat onderscheid?
Oplossing
,,Je kunt deze uitspraak van het
CAS belachelijk vinden, maar kom
dan ook met een beter alternatief.
Ik heb het nog niet gehoord, en ik
zie 'm zelf ook niet. Los daarvan: ik
denk niet dat het aan juristen is
om het op te lossen. Het is een veel
groter issue dan alleen juridisch",
aldus Olfers.
Een oplossing zou het invoeren
van subcategorieën zijn, zoals
soms al gebeurt. Sporten als
roeien, judo en gewichtheffen
kennen zowel bij de mannen- als
de vrouwencategorie ook ge
wichtsklassen. Het punt is: waar
begin je en waar eindig je? De te
bedenken lijst subcategorieën is
oneindig lang. Bovendien is de ene
afwijking zichtbaar en de andere
niet of nauwelijks.
Veel concurrenten van andro
gyne atleten vinden het moeilijk
hun mening te geven. Zo zal Sifan
Hassan, de Nederlandse atlete die
vaak tegen Semenya liep, niets
over de zaak zeggen, laat haar ma
nagement weten. Extra interessant
is daarom een in de Britse krant
The Guardian verschenen opinie
van de Australische Madeleine
Pape. Zij was in 2009 deelneem
ster toen Semenya in de finale met
zo'n twee seconden voorsprong
naar haar eerste wereldtitel liep.
Een hekel had ze aan verliezen van
Semenya, zo schrijft ze. ,,Ik voegde
me bij alle mensen die het oneer
lijk vonden."
Maar door de jaren heen, en
vooral tijdens haar studie sociolo
gie, veranderde haar mening. Ze
verdiepte zich in de literatuur en
verzet zich inmiddels al jaren te
gen de uitsluiting van vrouwelijke
atleten met een natuurlijk hoog
testosteron. Om zowel weten
schappelijke als ethische redenen.
Pape schrijft: ,,Wetenschappelijk
gezien, omdat biologische sekse
en atletisch vermogen te ingewik
keld zijn voor wetenschappers om
te reduceren tot testosteron.
,,En ethisch gezien, omdat deze
regels altijd worden gekenmerkt
door enorme schade aan de vrou
welijke atleten in kwestie. De
overtuigingen over eerlijkheid en
sekseverschil die ik lang als atleet
had gehouden, ben ik in twijfel
gaan trekken en heb ik bijgesteld.
Ik heb gezien hoeveel mensen en
vooral vrouwen Semenya inspi
reert, en ingezien dat dSt de toe
komst voor de sport is."
vrijdag 3 mei 2019
Man?
Vrouw?
Zeg het
maar...
Pim Bijl
Rotterdam
In 1950 zorgde Foekje Dillema
al voor discussie. archieffoto
Natalie van Gogh: als man
geboren, is nu vrouw. foto cor vos
-Marjan Olfers,
hoogleraar sport en recht
Het volgens velen 'mannelijke' podium van de 800 meter bij de Spelen in Rio de Janeiro (2016), met
van links naar rechts Francine Niyonsaba, Caster Semenya en Margaret Wambui. foto epa
