ZEELAND GEBOEKT
Met Jan Vantoortelboom naar Elverdinge
Dichtende
Zwollenaar
aan het Zwin
ZEELAND 21
Een nieuwe Jan Vantoortelboom. De schrijver is Vlaming in Zeeuws-
Vlaanderen en keert in de nieuwe roman Jagersmaan nog eens terug naar zijn
geboortedorp Elverdinge, naar Victor Vanheule.
maandag 29 april 2019
BUSTOUR
Zeeuwse schrijvers
Zwollenaar aan het Zwin'
noemde Rogier de Jong een
van de zeven Zeeuwse ge
dichten die hij mij liet lezen.
'Naar/ dit land deze zee ben ik/
verhuisd dit is mijn erf dit is/ mijn
deel nu dit is mijn thuis', conclu
deert hij, tegenwoordig inwoner
van Aardenburg, maar hij is dus
van ver gekomen. In de oudste
poëzie die ik van hem vond, in een
aflevering uit 1972 van het literaire
tijdschrift Tirade, was hij nog ver
der uit de buurt. Het gaat om een
cyclus gesitueerd in Tomi, aan de
Zwarte Zee, het oord waarheen
Ovidius werd verbannen en waar
hij tweeduizend jaar geleden
stierf. De Jong liet de Romeinse
dichter
spreken:
'Een zee
zwart
als/ inkt
wat een/
trooste
loos
oord.'
Rogier
de Jong
(in 1952
geboren
te Gro
ningen)
kent zijn
klassie
ken, blijkt ook uit De ziekte van Pli-
nius, in 1988 in een ander letter
kundig blad verschenen. Een
gymnasiumverhaal: 'Op mijn vijf
tiende was ik al getekend. ik kon
niet voetballen, geen instrument
bespelen en met al die puistjes in
mijn gezicht zag ik eruit als een
cactus. Dat de meisjes me negeer
den vond ik geen ramp.'
Het bleef lang bij deze literaire
aanloopjes uit 1972 en 1988, maar
onlangs publiceerde hij de dicht
bundel Memento (68 pag./ 21,95
euro/ gebonden/ uitgeverij
Liverse). Een gedenkteken voor
een voorbije liefde, voor zijn
vrouw Willemien, in 2003 overle
den. Want met de meisjes en de
cactusknaap is het toch nog goed
gekomen.
Je verwacht het niet, na de klas
sieke achtergronden, maar het be
gon tussen de twee in het hooi.
'Eigenlijk', schrijft hij in een ge
dicht, 'hebben we het stadium van
de hooizolder/ nooit helemaal
achter ons gelaten.' Geen door
sneerelatie en geen doorsnee
vrouw: 'Ik proefde iets van een/
maandanseres'. Maar ze werd ziek
en ze stierf. In deze gedichten zijn
we getuigen, soms griezelig dicht
bij. We zien de eenzame dichter,
'met zijn/ geheime tissues/ zijn
stervende kamerplanten'. Maar er
verschijnt een vriendin voor wie
hij op reis moet, 'over de eindeloze
dammen van Zeeland'. Zo is het
dus allemaal gekomen: van Zwol
lenaar tot Zeeuwse schrijver.
zodat het pikdonker is en alleen de maan geeft
licht en daarna wordt er een groot vuur ge
maakt en er wordt gedanst en iedereen ver
kleedt zich." En ook: ,,Het is de nacht van de
feeën en de geesten van de doden. Dan komen
ze voor even terug naar ons, want de deur tus
sen hemel en aarde staat op een kier."
Ossenisse
Schrijver Jan Vantoortelboom (1975) woont en
werkt onderaan de Scheldedijk bij Ossenisse.
Zijn nieuwe werk past mooi in de lijn van zijn
twee eerste Vlaamse romans: zijn debuut De
verzonken jongen in 2011 en zijn daarop in 2014
verschenen Meester Mitraillette. Het moest na
tuurlijk zo zijn: Victor blijkt in de nieuwste
roman (pagina 28-29) in de loopgraven lees-
en schrijfles te hebben gehad van David Ver
bocht, de ongelukkige onderwijzer die Mees
ter Mitraillette werd genoemd. Vantoortel-
boom is bezig Elverdinge steeds mooier en in
tenser te vereeuwigen. Hij zet ook daar de
deur tussen hemel en aarde op een kier. Als le
zers mogen we daar blij mee zijn. Heel blij.
Een schrijver kan alle mogelijke we
relden scheppen. Maar die waar hij
geboren is, blijft toch het meest de
zijne. Dat zal zijn waarom Jan Van
toortelboom weer neerstrijkt in El
verdinge, in zijn Westhoek, onder de rook van
Ieper. Jagersmaan heet het nieuwe boek, zijn
vijfde roman. Victor Vanheule, de krachtpat
ser met wie we al in zijn twee eerste boeken
kennis mochten maken, is nu de hoofdfiguur.
Hij leeft in Elverdinge. En moet er ook ver
trekken.
De Eerste Wereldoorlog is net afgelopen. De
wapens zwijgen, de bomkraters zijn deels ge
dicht. Maar zeker en vooral, de wonden zijn
nog niet geheeld. Kijk naar Victor, de boeren
zoon die zijn mannetje heeft gestaan in de
loopgraven. Als het over de oorlog gaat, is hij
niet spraakzaam. In zijn dromen vecht hij op
leven en dood met de vijand. Hij woont op het
boerderijtje bij zijn moeder, zij is een jaar of
vijf weduwe. Als hij nachtmerries heeft, legt
ze een hand op zijn voorhoofd en een hand
onder zijn nek, soms zingt ze stilletjes voor
hem. Ze noemt haar zoon 'de sterkste van ons
allemaal', een 'taaie vent', 'taaier dan 't leven
zelf. Maar al die moederliefde kan niet voor
komen dat ze soms bang voor hem is als ze
zijn ogen ziet. Dat is de reden dat ze de con
clusie trekt: Victor moet weg. Ver weg, uit de
Westhoek, uit België, helemaal naar het be
loofde land Amerika.
Boerengedoetje
Het boek is zo geschreven dat
moeder en zoon afwisselend een
hoofdstuk krijgen toebedeeld. Zo
blijven we in Elverdinge, waar we
meeleven met de bijna 65-jarige
moeder van Victor. We voelen hoe
ze haar zoon mist, hoe ze probeert
haar boerengedoetje op de rails te
houden, hoe ze heel voorzichtig ge
negenheid ontwikkelt voor Louis, de
arts die in het huis is komen wonen
waar de vorige bewoner zich heeft
opgehangen.
En we reizen mee met Victor. Naar Antwer
pen, waar hij na een grondige wasbeurt aan
boord stapt van de Belgenboot van de Red Star
Line. Voor de kust van Ierland dwingen Ierse
vrijheidsstrijders hem overboord te springen.
Hij spoelt aan op de kust, op het laatste nip
pertje gered door dolfijnen die hem boven
water houden. Of heeft hij dat laatste ge-
droomd? Cloghane, een dorpje aan de zuid
westkust, daar komt hij aan land. Het is 1922.
In het op dat moment door burgeroorlog ge
teisterde land wordt hij een zwerver, een
landloper. Victor kan de oorlog gewoonweg
niet ontlopen. Hij blijft een strijder die op de
momenten dat het nodig is over lijken gaat.
Een harde en een taaie, het litteken in zijn ge
zicht is veelzeggend. Maar de Vlaamse
overlever heeft ook een zachte kant. In
Elverdinge is hij enkele jaren eerder in
elk geval eenmalig bezweken voor de
charmes van Angela, een meisje dat
helemaal gek van hem was en is maar
met een 'betere' partij moest trou
wen. Het dochtertje Anna is hun ille
gale liefdesbaby, voor wie hij geen
vader kan zijn. Lastig in een klein
dorp, het maakt zijn vertrek nood
zakelijker. Maar ook in Ierland wor
den zijn vaderlijke gevoelens aan
gesproken. Als schoolmeester Daly door op
standelingen wordt geëxecuteerd, ontfermt
Victor zich over diens dochtertje Kitty en
voelt zich voor hij er erg in heeft voor de
tweede keer vader.
Samhain is in Ierland het feest van de 'ja-
gersmaan'. De tienjarige Kitty moet hem de
betekenis uitleggen (pagina 217): ,,Het feest
van de jagersmaan, het begin van de winter.
Dan moeten eerst alle vuren worden gedoofd
GO
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
Kier tussen hemel en aarde
Zondag 19 mei begeleidt schrij
ver Jan Vantoortelboom lezers
op een bustour naar zijn geboor
tedorp Elverdinge, gemeente
Ieper. Hij doet dat op uitnodiging
van de Goese boekhandels Het
Paard van Troje en De Koperen
Tuin.
De eerste opstapplaats is op de
parking Oostwal in Goes, vertrek
10.00 uur. Lezers in Zeeuws-
Vlaanderen kunnen om 10.20 uur
opstappen op de parking bij
zwembad Scheldorado in Ter-
neuzen.
De romans De verdronken jongen
en Meester Mitraillette spelen
zich af in Elverdinge. Ook de
nieuwe roman Jagersmaan is
daar voor een deel gesitueerd.
Tijdens de busrit op weg naar El-
verdinge gaat PZC-verslaggever
Jan van Damme met de schrijver
in gesprek.
In en rond Elverdinge worden lo
caties bezocht waar Stoffel en
Bert Vanheule, David Verbocht
en Victor Vanheule tot leven wer
den gewekt. In het dorp krijgen
de deelnemers aan de tour een
lunch aangeboden. Later in de
middag wordt in de omgeving
nog een begraafplaats uit de
Eerste Wereldoorlog bezocht. De
terugkomst in Terneuzen en
Goes staat rond 19.00 uur ge
pland.
Aanmelden kan via
info@paardvantroje.nl en
info@koperentuin.nl. Kaartjes
kosten 50 euro, voor het totaal:
busrit, lunch, consumpties,
rondleiding in Elverdinge.
Mario Molegraaf
Jan Vantoortelboom: Jagersmaan - Uitge
verij Atlas/Contact, 256 pagina's, 21,99
euro. Publicatiedatum: dinsdag 30 april.
Woensdag 8 mei presenteert de schrijver
zijn nieuwe boek in Porgy en Bess Terneu-
zen, aanvang 20.00 uur.
Jan van Damme
Jan Vantoortelboom. foto mechteld jansen
