tijdens missie
Dit zegt de wetenschap
We worden steeds slimmer,
maar niet per se wijzer
Eureka! Tomaten kweken op Mars
Geen Snickers en cola
'We zijn sterker in
redeneren, maar
ons vocabulaire is
zwakker
23
voedingstoffen waarmee ze sneller herstellen na
extreme inspanningen? ,,In de jungle genezen
bijvoorbeeld wondjes minder snel. Je zou dat
kunnen oplossen door bepaalde vitamines toe te
voegen in een speciale reep waarmee het gene
zingsproces wordt gestimuleerd."
Ook bij functies waar opperste concentratie is
vereist, zou volgens Van Reedt Dortland het
printen van op maat gemaakt voedsel een uit
komst kunnen zijn. Denk bijvoorbeeld aan F16-
vliegers die scherp moeten blijven bij bombar
dementen. Of de bemanning van een onderzee
boot die fysiek niet zwaar werk doet, maar wel
urenlang naar beeldschermen staart om inlich
tingen te verzamelen. Deze medewerkers zien
maar weinig zonlicht en hebben extra behoefte
aan vitamine D.
Voor iedere militair apart eten bestellen, is niet
te doen, maar met printers kan wel in die be
hoefte worden voorzien, denken ze bij TNO, dat
samen met de Defensie en Wageningen Univer
siteit Research aan het project werkt.
Demonstratie
In het laboratorium in Eindhoven geeft onder
zoeker Mathijs de Schipper een demonstratie
hoe makkelijk het printen van eten gaat. Hij doet
een beetje beslag in een machine, drukt op een
knop en laagje voor laagje spuit de printer het
beslag op een bordje. Nog geen tien minuten la
ter ligt er een koekje dat alleen nog maar even
moet worden afgebakken. De smaak is nu nog
neutraal, maar kan naar ieders persoonlijke
voorkeur worden aangepast en worden voorzien
van elke voedingsstof.
Acht jaar geleden experimenteerden de on
derzoekers van TNO voor het eerst met het prin
ten van eten. Ze stopten chocoladepoeder in een
apparaat waar vooral kunststoffen mee werden
geprint. De eerste keer vloog het poeder in
brand. Maar inmiddels hebben ze zo lang gesleu
teld aan de ideale opstelling dat het werkt.
Daniel van der Linden van TNO is ervan over
tuigd dat ook militairen veel profijt van de 3D-
printer zullen hebben. Hij verwacht dat militai
ren in de toekomst sensoren bij zich dragen die
precies aangeven aan welke voedingsstoffen het
lichaam behoefte heeft. ,,Zodra iemand uit een
gevecht komt, ligt er dan een op maat gemaakte
snack klaar.''
Als we de uitslagen van IQ-testen mogen geloven, dan worden we steeds slimmer.
Maar hoe komt dat? En zijn we ook écht intelligenter dan vroeger?
KAJ VAN ARKEL
Zo'n 35 jaar geleden belandde een
flinke stapel intelligentietestscores
uit Nederland op het bureau van
James Flynn. Bij het doorspitten
van de gegevens stuitte de Nieuw-
Zeelandse filosoof op iets interes
sants. De Nederlandse 18-jarigen
uit de jaren 50 scoorden veel lager
dan hun leeftijdsgenoten in de ja
ren 80. Het verschil bleek maar
liefst 20 IQ-punten.
Flynn werd nieuwsgierig en
breidde zijn onderzoek uit. Hij on
derzocht de testresultaten van een
twintigtal andere landen en ont
dekte dat het gemiddelde intelli
gentiequotiënt sinds het begin
van de 20-ste eeuw elk decennium
met 3 punten was toegenomen. De
ontdekking kwam bekend te staan
als het Flynn-effect.
Vervolgstudies bevestigden het
resultaat van Flynn. „En de test
scores groeien wereldwijd nog
steeds'', zegt Jelte Wicherts, hoog
leraar methodologie aan Tilburg
University. Wicherts doet onder
zoek naar de manieren waarop we
intelligentie meten en de verschil
len in IQ-scores tussen mensen en
groepen.
Over de oorzaken van de stijging
wordt druk gespeculeerd, vertelt
de IQ-expert. Er is een theorie dat
kinderen tegenwoordig slimmer
zijn omdat ze in tegenstelling tot
vroeger opgroeien in kleine gezin
nen. Hierdoor zouden ouders
meer tijd en aandacht voor hun
kroost hebben. Aannemelijk is dat
ook andere factoren van invloed
zijn, zoals betere voeding dan
vroeger en een betere gezond-
heidszorg en scholing.
Zelf denkt Wicherts dat nieuwe
generaties slimmer worden omdat
ze op andere manieren spelen dan
vroeger. Waar opa nog in bomen
klom en vader in de weer was met
Lego, spelen kinderen van nu
vooral computerspelletjes. „Mijn
kinderen zijn gek op Fortnite, een
populair schietspel. Daar komen
nogal wat complexe, cognitieve
handelingen bij kijken. Je hebt
ruimtelijk inzicht nodig, moet
vooruitdenken en snel kunnen
reageren. Dat zijn allemaal onder
delen die je ook in intelligentie
tests terugziet'', zegt de IQ-expert.
Volgens Wicherts wil de stijging
in IQ-scores niet zeggen dat we
over de hele breedte slimmer zijn
geworden. Een IQ-test bestaat
doorgaans uit verschillende on
derdelen en geeft daarvan een ge
middelde. „Als we de onderdelen
van IQ-tests afzonderlijk bekijken,
zien we dat op bepaalde onderde
len hoge scores worden behaald
terwijl op andere onderdelen de
scores gelijk blijven of juist achter
uitgaan. Zo zijn we vergeleken
met vroeger bijvoorbeeld sterker
in redeneren, maar is ons vocabu
laire zwakker.''
Enkele recente onderzoeken lij
ken aan te tonen dat de toename
in IQafzwakt. Over de oorzaak
tasten onderzoekers nog in het
duister, zo zegt Wicherts. „Het is
speculeren waarom IQ-scores toe
nemen, en dus ook waarom ze af
zwakken. We weten nog te weinig
over hoe intelligentie zich ont
wikkelt.''
boosheid. Bij de Wagen-
ingen University wordt er
af en toe budget beschik
baar gesteld voor 'innova
tieve projecten'. Ik diende
elk jaar wat in, tevergeefs.
Na weer een afwijzing
kwam ik thuis en onder
de douche dacht ik: wacht
maar, nu kom ik met iets
dat voorbij inventief is. In
mijn aanvraag vroeg ik me
af of het mogelijk is om
Nederlandse planten op
Marsgrond te laten
groeien. Ik richtte me op
het soort bodem, de voe
dingsstoffen, de straling
en het weer. Het voorstel
werd goedgekeurd en met
het geld heb ik onder
meer - via de Nasa -
Mars- en maangrond ge-
kocht en daarop tomaten
gekweekt. Wat bleek? Het
is goed mogelijk hierop
groente te telen, ook
boontjes en aardappels.
De groenten moeten wel
binnen worden geteeld,
buiten is het te koud, er is
nagenoeg geen lucht en er
is gevaarlijke straling.
Uit mijn onderzoek werd
duidelijk dat de tomaten
even voedzaam zijn en dat
tomaten van Mars zoet
zijn, terwijl de maan-
tomaten iets pittigs heb
ben. Zelf zou ik trouwens
nooit gaan. Meer dan een
half jaar reizen in een
kleine afgesloten ruimte
lijkt me oersaai.''
Wetenschappers
vertellen over hun
eurekamoment.
Dit keer Wieger
Wamelink (52),
ecoloog en
exobioloog bij de
Wageningen
University.
,,In tegenstelling tot ver
schillende van mijn
vriendjes, wilde ik als
kind geen brandweerman
maar astronoom worden.
In de bibliotheek heb ik
elk kinderboek over ster
renkunde verslonden,
maar tegelijkertijd begon
ik de natuur ook steeds
interessanter te vinden.
Als ecoloog combineer ik
nu beide fascinaties.
Een van mijn onderzoe
ken richt zich op de vraag
of er planten kunnen
groeien op de maan en
Mars. Mochten we Mars
ooit willen koloniseren
dan moeten we er ook
eten, nietwaar? Mijn
grootste inzicht is ei
genlijk ontstaan door
GO ZATERDAG 20 APRIL 2019
Kijk op de site
bij /wetenschap
Een F16-vlieger (man, 80 kg) heeft na een
vlucht behoefte aan extra koolhydraten voor
energie en vocht vanwege de ondergane G-
krachten en de geestelijke inspanning die hij heeft
geleverd. Het typische 'fighter pilot menu' is een
Snickers met cola of een frietje, maar dat is na
tuurlijk niet zo gezond. Een 3D-geprinte snack
naar eigen smaak en textuur met de juiste ingre
diënten zou dan een gezonder alternatief zijn.
Tijdens een vlucht zorgen meer vet en koolhydra
ten en minder eiwit voor hogere alertheid. Ook
cafeïne is goed voor de prestaties van de vlieger.
FOTO NATIONAL GEOGRAPHIC
FOTO SHUTTERSTOCK
-Jim Jansen
Wetenschap wordt gemaakt in samenwerking met NewStientiSt en met vanvnederland
