ECONOMIE 23
Peukenstemmer
Handdoekje
leggen
Joyce: „Steeds meer. Wij waren bij
de Belastingdienst in 2010 de op
richters van het eerste gedrags
team van de overheid in Neder
land. Inmiddels heeft volgens mij
ieder ministerie een aantal ge
dragsdeskundigen in dienst.''
Joyce: „Commerciële partijen ge
bruiken dezelfde technieken nu
ook al om ons te gedrag te sturen.
In de supermarkt word je constant
verleid om ongezond eten te ko
pen. De overheid kan daar tegen
wicht aan bieden. Als de overheid
niets doet, heeft dat ook invloed
en kan het resultaat zijn dat bur
gers ongezonder eten.''
Liza: „Iedere keuze die de over
heid maakt, beïnvloedt burgers. Er
is altijd een standaardoptie die
burgers sneller zullen kiezen.
Neem de nieuwe donorwet: vanaf
2020 ben je automatisch donor,
tenzij je aangeeft dat je dat met
wilt zijn. Den Haag stuurt mensen
door een andere standaardoptie te
kiezen, namelijk eentje die meer
donoren oplevert. Dit heeft voor-
en nadelen. Het voordeel is dat
mensen die wél donor willen zijn,
maar het niet regelen door bij
voorbeeld uitstelgedrag, nu donor
zijn. Het nadeel is dat mensen die
geen donor willen zijn, nu in een
lastige situatie terecht kunnen ko
men.''
Liza: ,,Wij werken graag voor de
overheid, omdat die democratisch
is gekozen. Wij gaan ervan uit dat
dingen die de overheid belangrijk
vindt, aansluiten bij de opvattin
gen van burgers. Als de overheid
gezond eten, afval opruimen en
In de supermarkt
word je constant
verleid om ongezond
eten te kopen
duurzaam leven stimuleert, dan
doet zij dat omdat burgers daar
achter staan.''
Joyce: ,,Als we stellen dat we ons
laten leiden door een democra
tisch gekozen overheid, zouden
we in theorie ook opdrachten
moeten uitvoeren die niet aanslui
ten bij onze eigen overtuigingen.
Nog nooit over nagedacht op
welke manier ons vakgebied inge
zet kan worden als een partij met
radicaal andere opvattingen het
beleid bepaalt.''
Liza: ,,De kern is volgens mij dat
de doelgroep die we proberen te
beïnvloeden, achter de gedrags
verandering staat. Anders werkt
het niet. Voor de gemeente En
schede gingen we bijvoorbeeld
aan de slag met de brieven die naar
debiteuren werden gestuurd. We
haalden ingewikkelde zinnen
eruit en gaven ze keuzevrijheid:
schuld aflossen of contact opne
men. Hierdoor verminderden de
mentale belasting en weerstand,
waardoor het aantal betalingen
met meer dan een kwart toenam.
De meeste schuldenaren willen
hun geldzaken op orde hebben. Ze
hadden echter zo veel stress door
hun geldzorgen dat ze het lastig
vonden om ingewikkelde brieven
te begrijpen en daarop actie te on
dernemen.''
Joyce: „Gedragstechnieken zijn
er niet om mensen dingen te laten
doen die ze niet willen. Dat lukt
niet. Als iemand ongezond wil
eten en voor lief neemt dat 'ie daar
ziek van kan worden of eerder
dood kan gaan, dan is dat zo. Wij
willen niet betuttelen. Maar veel
mensen willen wél gezond leven,
verstandig met geld omgaan en
duurzame keuzes maken. Alleen:
ze doen het niet altijd.''
Liza: ,,De overheid begrijpt niet al
tijd dat ze burgers overspoelen
met informatie en verzoeken.
Ambtenaren kijken soms alleen
naar het deelgebied waar zij op
werken en beseffen onvoldoende
dat ze niet de enige zijn die de
burger benaderen. Dat is logisch
en gebeurt in alle grote organisa
ties, maar kan grote impact heb
ben op de mensen waar het om
gaat. Zo spraken we een schulde
naar die alleen al van de gemeente
die week drie brieven met beta-
lingsverzoeken had gekregen. Dat
vertellen we dan ook aan onze op
drachtgever.''
Joyce: ,,Ja, we werken ook voor be
drijven, maar we zijn daarbij wel
selectief. We willen gedragstech
nieken niet inzetten om mensen
meer te laten kopen. Wij zijn ooit
benaderd door een energieleve
rancier van grijze stroom, een
prijsvechter. Daar zijn we niet mee
in zee gegaan omdat we niet ach
ter het product stonden. Ik zou bij
voorbeeld niet voor McDonald's
willen werken om mensen aan de
hamburgers te krijgen. Dan zou ik
toch niet rustig meer slapen.''
Liza: ,,Behalve als McDonald's,
topleverancier van zwerfafval, ons
zou vragen om iets te doen aan
hun afvalprobleem. Ik zou er graag
over nadenken hoe we mensen
kunnen stimuleren die rotzooi be
ter op te ruimen.''
Wij werken graag
voor de overheid,
omdat die demo
cratisch is gekozen
zaterdag 20 april 2019
Joyce Croonen (links) en Liza
Luesink (rechts) van Duwtje.
FOTO VINCENT JANNINK
Maakt de overheid veel gebruik
van gedragstechnieken?
Is het wel zo'n goed idee dat de
overheid het gedrag van burgers
probeert te beïnvloeden, zonder
dat ze zich daarvan bewust zijn?
'Leuker kunnen we het niet
maken', riep de Belasting
dienst altijd. Maar is dat wel
zo? Door een spelelement toe
te voegen aan saaie bezighe
den, gaan mensen het sneller
doen. Rokers kunnen hun
peuk - het meest op straat
gegooide afval - in de peu
kenstemmer stoppen en met
een een stem uitbrengen op
een grappige vraag (wat is de
beste voetbalclub, liever ge
zond of rijk?).
Jullie spreken over een duwtje
in de goede richting. Maar wie
bepaalt welke duw dat is?
- Joyce Croonen
De vraag is of iedere burger
duurzaam leven belangrijk vindt,
als je naar de uitslag van de laat
ste verkiezingen kijkt. Voeren
jullie iedere opdracht uit, onge
acht de politieke kleur?
In de bibliotheek van de TU
Delft hielden studenten on
nodig plekken bezet. Met
een towelcard werd de asso
ciatie gelegd met toeristen
die hun handdoek bij het
zwembad leggen. Dit ver
sterkte het schaamtegevoel
van de studenten. De studen
ten konden de kaart vervol
gens gebruiken om hun plek
tijdelijk aan een ander af te
staan. Resultaat: het aantal
beschikbare plekken op de
drukste tijden steeg met
20 procent.
Begrijpt de overheid burgers
voldoende?
Zijn er ook opdrachten die jullie
weigeren?
-Liza Luesink
