rt/V
'Moffenmeiden'
ZEELAND 11
vrijdag 19 april 2019
onnie Dieleman. Hij is Broeder Die-
leman, in heel Nederland en België
gekend troubadour in het Zeeuws
Vlaams, meer speciaal het Axels,
waar hij vandaan komt. Blootsvoets
als het even kan. Vorig jaar presen
teerde hij zijn laatste album Komma,
dialect voor 'kom maar', over de kreken, de rietkragen
en de mensen van zijn streek. De cd-oplage daarvan
is uitverkocht, de lp is hard op weg.
We zijn in wat hij zijn anti-kraakwinkel noemt aan
de Lange Noordstraat in Middelburg. Een voormalige
wasserette. Hij noemt de ruimte 'een werkplaats voor
liedjes en objecten', waar hij de verbinding onder
zoekt tussen lied, voorwerp en plek.
Vandaag verschijnt 't Groot Eiland, zijn nieuwste
lied, online. Met zijn nieuwe single haalt de zanger
een oud maar bepaald niet
vergeten verhaal naar bo
ven. Het speelt in de omge
ving van Axel, net voor het
einde van de Tweede We
reldoorlog. Het is Dolle
Dinsdag, de Duitsers lijken
verslagen. Tijdens die
voorbarige euforie zijn er
leden van de Ordedienst
(OD) en onderduikers ver
zameld op het erf van boer
Gerard Weijns in de buurt van Axel. Marie Antheu-
nis, Zus voor intimi, die altijd met tassen vol kruide
nierswaren de polders in fietste om die te verkopen,
rijdt nietsvermoedend het erf op. Als ze de mannen
ziet wil ze rechtsomkeert maken. Ze wordt aange
houden, volgens de nieuwe ordehandhavers zou ze
volop met de bezetter hebben gehandeld. Van
boerendochter Debora van Es
Dit verhaal
fascineert me,
het zegt veel
over hoe de
mensheid in
elkaar steekt
wordt gezegd dat ze met Duitse militairen vrijt. Ze is
kaalgeknipt in Axel. Ook zij wordt op de boerderij
gevangen gezet. Beide vrouwen worden niet veel la
ter vermoord - gewurgd - op 't Groot Eiland.
Broeder Dieleman: ,,Dit verhaal houdt al decennia
lang de gemoederen bezig. Het fascineert me, het
zegt veel over hoe de mensheid in elkaar steekt. Ik
sprak met Rianne Oosterom, de journaliste die een
boek schreef over moffenmeiden en het kaal knip
pen. Die Axelse zaak verdient wel een liedje, zei ze.
Dat vond ik ook, maar hoe moet je dat doen zonder
iemand voor het hoofd te stoten? Toen kwam ik op
Armando, hij schilderde een reeks schuldige land
schappen. Dat was het. Een plek krijgt onheil mee,
de boom groeit door, de seizoenen trekken erover
heen, misschien dat de beesten een moment vluch
ten. Aan de hand van dat idee ben ik gaan schrijven.
Wat het is dat moet gebeuren, waarom werden twee
vrouwen de dupe, een meisje van negentien en een
alleenstaande moeder. Het is de reactie van een ge
meenschap op de oorlog, op het onderdrukt worden.
Ik heb het universeel gemaakt, zonder de vrouwen,
de slachtoffers, te kort te doen. Er bestond een tekst
die werd gezongen door de mensen die op 't Groot
Eiland gevangen zaten. Het refrein is: 'oh ja eens
komt de dag, dat ik van 't eiland mag'."
Op de tafel in zijn werkplaats opent hij een houten
doosje. Hij laat de inhoud zien. Een stempel met een
doodshoofd, zoals vader Antheunis dat op zijn pam
flet gebruikte om de moordenaars van zijn dochter
aan de schandpaal te nagelen. Een scapulier, een soort
penning - die zat aan de kleding van één van de vrou
wen. Het lied van de gevangen genomen NSB'ers,
door de zanger eigenhandig getypt. Twee analoge fo
to's van bomen en riet op 't Groot Eiland. Gedroogd
riet van die locatie. Een detailkaart van het gebied in
1946. En twee sleutelbeenderen van een daar gevon
den jonge ree. Waarom dit doosje? ,,Voor mij is het
een middel om te bewaken wat ik doe. Zo is er een fy
sieke versie van het lied bij de online versie."
BOEK
GO
Het verhaal van een
SCHULDIG LAND
Jan van Damme
Middelburg
Uit het hou
ten doosje
van Tonnie
Dieleman: een
stempel met
een doods
hoofd, ge
droogd riet en
twee sleutel
beenderen
van een ree.
Het lied 't Groot Eiland komt uit bij Snowstar.
Tijdens en na de
bevrijding werden
er rekeningen ver
effend. Overal in
de straten van dor
pen en steden
waren de zoge
naamde 'moffen
meiden' daarvan
het meest zicht
bare slachtoffer.
k f/ Meisjes en vrou-
wen> die naar het
idee van 'het volk'
onvoldoende afstand tot de bezetter hadden
gehouden, werden onder grote belangstelling
kaal geknipt en met pek of teer inge
smeerd. Rianne Oosterom is redac
teur geestelijke gezondheidszorg
bij Trouw. Zij verdiepte zich
in dat tot nu toe onderbe
licht fenomeen. Ze reisde
door Nederland, sprak
met getuigen en spitte in
archieven. Haar boek
Moffenmeiden ligt vol
gende week in de winkel
(Meulenhoff, 19,99
euro). Het verhaal over
de twee bij Axel ver
moorde vrouwen is
daarin één van de
hoofdstukken.
