Zó élder zoeng dat vintje
10 ZEELAND
Expositie over 'vergeten' Zeeuwse schildermeester
Streektaal
Roem is vergankelijk. Tot pakweg
1650 was de Middelburgse schilder
Francois Ryckhals een gewilde
meester. Daarna raakte hij snel in
de vergetelheid. Er waren zo veel
andere grootheden die zich op de
voorgrond drongen: Rembrandt,
Vermeer, Ruisdael, Jan Steen. In de
eeuwen daarna had niemand het
meer over de Zeeuwse meester
Ryckhals. Tot in de 20ste eeuw. Nu
is er in het Stadhuismuseum van
Zierikzee een grote overzichtsten
toonstelling aan hem gewijd, waar
achttien schilderijen en twee teke
ningen van hem te zien zijn. Ter ge
legenheid daarvan schreef kunst
historicus Fred G. Meijer een bege
leidende publicatie: 'Francois
Ryckhals, een Zeeuwse meester uit
de Gouden Eeuw'.
Frans Hals
Ryckhals had een gelukje met het
signeren van zijn schilderijen. Hij
kortte zijn naam af tot wat met een
beetje goede wil gelezen kon wor
den als FHals. Zo kwam het dat een
groot aantal van zijn werken werd
toegeschreven aan Frans Hals de
Jonge (1618-1669), zoon van de be
roemde portrettist en genreschilder
Frans Hals. De naam Hals stond in
hoog aanzien, dus werd er voor
zichtig mee omgesprongen. De
kans op overschilderen van de sig
natuur - wat gebeurde om de prijs
op te drijven - was daardoor kleiner.
Kunsthistoricus Abraham Bre-
dius (1855-1946) ontdekte ruim een
eeuw geleden dat de Zeeuwse
meester Ryckhals achter de signa
tuur FHals schuil ging. In de loop
van de 20ste eeuw kwam er steeds
meer werk van hem boven water. In
zijn korte actieve periode - van 1630
tot 1645 - was hij uiterst productief.
Met een gemiddelde van minstens
tien schilderijen per jaar wordt zijn
oeuvre op minstens honderdvijftig
werken geschat. Met daarnaast nog
enkele tientallen tekeningen.
Veel is er niet over de schilder be
kend. Hij stamt uit een van oor
sprong Antwerpse familie, zijn
grootvader Franchoys Ryckhals
werd in 1589 in Middelburg inge
schreven. Francois werd in 1609 ge
doopt, stond in 1634 in Dordrecht
als schilder geregistreerd, kwam te
rug naar Middelburg, ging in 1642
in ondertrouw met de Thoolse bur
gemeestersdochter Johanna Ver-
muyden en werd in 1647 in de
Koorkerk in Middelburg begraven.
Hij woonde op de Dam in de
Zeeuwse hoofdstad, in het pand
'den Ingelschen Crayer'. Dichter
Joop Buma richtte in dat pand van
1989 tot 1993 een bescheiden Ryck-
halsmuseum in.
Wie het werk in Zierikzee gaat
bekijken, zal zien dat de kunstenaar
een sterke voorkeur voor bruintin
ten had. Hij schilderde veel romme
lige boereninterieurs en stallen,
soms met mensen en dieren, vaak
ook als stillevens waarop alle aan
dacht gaat naar vaatwerk, groenten
en balken. Zijn techniek was simpel
en snel, hij schilderde met lichte
verf op een donkere ondergrond in
niet al te veel lagen zodat het werk
snel droogde. Het Zeeuws Museum
stelde voor de expositie één van zijn
grote landschappen beschikbaar:
Jacob hoedt de kudde van Laban.
Vanaf 1640 legde hij zich toe op
'rijke stillevens'. In 1641 werden vis
sen daarin vaste elementen. De uit
Brussel overgekomen Kabeljauw en
kreeft op het strand (1643) is één van
de spectaculairste stukken.
Da gaot 'ierten nog 'n zootje
worren," zegt 'n mannetje mee
'n rooi petje op z'n 'óófd," binst
a tie nao die bouwput wiest. Ik knik
ken, mao zeggen dat het best goed ge
regeld is. Vooral mee 't verkeer.
Me staon op den uutkiektoren bie
de sluzen in Terneuzen. ,,Ik komme
'ierten ielke weeke," gaot ie vèder en
dan maok 'k wat foto's. Altied schóóne
om dat laoter nog 's te bekieken." Ik
knikken weer 's en maok ook 'n paor
foto's. ,,Jao, gaot ie vèder, dao kommen
d'r vele 'óór, die dat doene."
Noe moen 'k zeggen dan 'k zukke
wèrken ook altied interessant vinnen.
Toen ik vroeger nao Terneuzen reej,
nao de middelbaore schole, in de jao-
ren zestig, wieren die twêê andere
sluzen angeleid. Da zag 'k ielke dag de
veranderiengen. Dan most je langs
'iere, dan wee langst daore om in de
stad te kommen. En noe is dat eigen
lijk ook zó 't geval. Ik dienk nog wel 's:
Langst daore fietsten wudder toen de
polder in en noe is 't waorachtig alle-
mao waoter. 'Oe is 't mooglijk. En mee
die gedachten staon noe op dien uut-
kiektoren. Komt 'r een moeder mee
twee kinders nao boven geklommen.
'n Jongetjes van 'n jaor of vuuve en 'n
iets joenger zusje. En dat vintje mao
vraogen en moeder wist alles te ver
tellen. ,,Kijk, daar komt volgend jaar
de sluis. Die is groter dan die andere
zeesluis. Ja, die waar nu die witte boot
in ligt. Die gaat straks naar zee." De
man mee z'n róói petje begon z'n ei-
hen d'r mee te bemoeien en verdude-
lijkte voo dat vintje waorom de sluzen
open en dichte mosten. In dialect,
maar dat mannetje snappende maor al
te goed. ,,Mijn opa praat net als u me
neer." En toen even laoter de witte
bóót een zwarte plume uutbraokende,
begon jongetje zachtjes te ziengen:
Neem me mee, neem me mee
Schóne om nao te luusteren. Zó élder
zoeng dat vintje.
Onwillekeurig most ik dienken
toen ook nog zó'n gastje was en d'r in
de zomer ielke dinsdagaovund 'n paor
mannen uut ons dorp op d'n uutkiek-
toren stonden. Die toren was vlak bie
't voetbalveld en dao wier in de zeu-
mer altijd gevoetbald. As kind stoeng
je dan dao te kieken en spelende je wat
in de goskanten. Op 'n kêêr most ik
mee de toren op en zag 'k durp van
van boven. Mee studie stoeng 'k nao 't
voetballen te kieken. Wat 'n uutzicht
en wat 'n schóóne kleuren groen toen
in de polder.
Toen 'k saomen mee 't róóje petje de
trappen afliep, vertellende die nog
wat. Was t'r vorige weeke 'n man bie 't
busstation uutgestapt. Toen die dat
bord zag mee daorop de woorden
Nieuwe Sluis, zei tegen de chaffeur:
,,Daar heeft mijn vader vroeger een
paar weken vast gezeten." Die zal dan
vast zeker nie gezongen 'èn toen ze 'm
kwaomen ophalen: Neem me mee,
neem me mee.
dinsdag 16 april 2019
Handtekening redde Ryckhals
We hebben kunstschilder Fran
cois Ryckhals omarmd als
Zeeuwse meester uit de Gouden
Eeuw. Het Stadhuismuseum in
Zierikzee laat zien waarom.
Jan van Damme
Zierikzee
Francois Ryckhals, Kabeljauw
en kreeft op het strand(1643).
FOTO MUSÉE D'IXELLES BRUSSEL
M Francois Ryckhals Plundering
van een boereninterieur.
FOTO PARTICULIERE VERZAMELING ZWEDEN
Expositie: Franchoys Ryckhals,
een Zeeuwse meester uit de Gou
den Eeuw - Stadhuismuseum Zie
rikzee, tot en met 29 maart 2020.
Fred G. Meijer: Franchoys Ryck-
hals, een Zeeuwse meester uit de
Gouden Eeuw - WBOOKS, 112 pa
gina's, 14,95 euro.
Rinus Willemsen
In deze rubriek
belichten we
wekelijks een
Zeeuws dialect.
Deze keer een
verhaal van Rinus
Willemsen in het
Zeeuws-Vlaams.
Beluister de ge
sproken rubriek op
pzc.nl/streektaal.
