II
9
de lokale verkiezingen af te schilderen
als een strijd voor het voortbestaan
van het land. Hij paaide zijn achterban
met nationalistische en populistische
retoriek. Erdogan speelde in op de 'is
lamfobie' in het Westen, en deed de
suggestie om van de Hagia Sophia, de
bekendste bezienswaarheidigheid in
Istanboel, nu een museum, opnieuw
een moskee te maken. Sultan Mehmet
de Veroveraar deed dat in 1453.
Werkloosheid
Veel kiezers bleken in de stemhokjes
hier geen boodschap aan te hebben.
Zij hadden andere zorgen aan hun
hoofd: uit de hand gelopen prijzen
voor boodschappen, groeiende werk
loosheid, afnemende kwaliteit van
het onderwijs en het uitkleden van de
rechtsstaat, zo blijkt uit peilingen.
Conservatieve moslims die van het
platteland naar de steden kwamen,
kozen Erdogan in 1994 tot burgemees
ter in Istanboel. Een kwart eeuw
vormden zijzijn loyaalste kiezers.
Maar zij en hun kinderen stemmen
niet meer automatisch op de AKP.
Zie je, dat is nu precies wat ze be
doelt. Dat linkse-lerarenmeldpunt
van Thierry Baudet, 'dat is toch
krankzinnig'! „Vijfjaar geleden had
den jullie je dit toch niet kunnen
voorstellen? Precies dit is bij ons in
Turkije ook gebeurd. Leerlingen die
in het geniep opnamen maakten van
wat hun leraren in de klas zeiden, en
vervolgens gingen klikken bij de au
toriteiten.''
„Jullie", daarmee bedoelt ze 'ons'
in Nederland en Europa. „Jullie kun
nen wel net doen alsof het bij jullie
anders is in dan in Turkije, omdat wij
een andere cultuur hebben of omdat
wij moslims zijn of zo, maar dit is
wat populisten met je land doen. Je
kunt er op wachten. Het is een kwes
tie van tijd.''
Ece Temelkuran neemt geen blad
voor de mond; niet in haar nieuwe
boek Verloren Land, niet in interviews
en niet in publieke debatten. De jour
naliste (1973) is een van de belang
rijkste critici van de Turkse president
Recep Tayyip Erdogan. Ze noemt
zichzelf een getuige van de 'geleide
lijke politieke en morele ondergang'
van haar land. „Turkije", zo zegt ze,
,,is de perfecte case study voor het
opkomend populisme.''
In Verloren Land citeert ze een ge
dicht dat Erdogan in 1997 voordroeg:
'De minaretten zijn onze bajonet
ten/De koepels onze helmen/De
moskeeën onze kazernes/En de gelo
vigen onze soldaten'. Hij kreeg hier
voor in 1998 vier maanden cel, maar
deze regels markeren wel het begin
van zijn onstuitbare opmars. In haar
boek probeert ze aan te geven hoe Er-
dogan de macht greep en wat andere
landen daarvan kunnen leren. ,,Her-
ken de terugkerende patronen van
het populisme, zodat je er beter op
voorbereid bent dan wij in Turkije.''
Deugdzamen
Eerst wordt er een beweging gecre-
eerd, zegt ze, eentje die de mensen
moet binden en anderen moet bui
tensluiten. Of zoals Erdogan zei: ,,Ie-
dereen moet zijn plaats kennen.'' In
Turkije was dat de 'beweging van de
deugdzamen', van de mensen die
deugen. En al snel kwam ook 'het
volk' om de hoek kijken: het échte
volk. ,,Als in: wij zijn het echte volk
en jullie niet. Dit zijn teksten uit
2002, toen Erdogan zijn eerste verkie
zingen won.''
Dat was stap 1. Dan stap 2: de ver
storing van de rede. Ze gebruikt als
voorbeeld Hugo Chavez, voormalig
leider van Venezuela, die de mythe
de wereld in hielp dat zijn revolutie
begon 'op een heuveltop onder een
vijgenboom', waar zijn mannen alle
maal een eed aflegden op de Bijbel.
Conway, een belangrijke adviseur
van president Trump. Temelkuran
noemt dit het creëren van 'oorverdo
vende witte ruis'. Naar stap 4: het
ontmantelen van juridische, poli
tieke en economische mechanismen.
Erdogan koppelt volgens Temelkuran
'het grote geld en het dagelijkse
brood aan politieke gunsten': voor
wat hoort wat.
Naar stap 5: burgers van eigen ont
werp. In Turkije zijn het volgens
Temelkuran de vrouwen die in een
keurslijf worden gedwongen. De
vrouw a la Erdogan is vroom, gehoor
zaam, volgzaam, stil en grotendeels
aan huis gekluisterd. ,,Zei jullie Bau-
det ook niet zoiets? Dat vrouwen
minder ambitie hebben en zo?''
Dan stap 6: als mensen alleen nog
maar kunnen lachen om wat er ge
beurt, onder elkaar, op Twitter, als ze
niet meer weten hoe ze moeten te
rugvechten. En tot slot stap 7: de op
bouw van een nieuw land.
,,Dat is waar Erdogan nu mee bezig
is", zegt Temelkuran. ,,Het is een
nieuw project, dat mensen zoals ik
niet accepteren.'' Ze woont daarom al
een tijdje in de Kroatische hoofdstad
Zagreb. „Turkije is mijn land niet
Turkije is de perfecte
case study voor het
opkomend populisme.
Ik ben getuige van zijn
morele ondergang
meer, maar ik mis het wel. Ik mis
mijn grote tuin in Istanboel, aan de
rivier, tussen twee bruggen, vol fruit.
Alles is veranderd, maar ik denk dat
de hele wereld veranderd is. Ooit
dacht ik dat wij in Turkije helemaal
alleen waren, maar nu zit iedereen in
hetzelfde schuitje.''
En dat, zegt ze, biedt hoop. ,,Voor
het eerst zijn we verbonden. Er komt
een nieuwe generatie aan die het be
ter zal aanpakken. En, let op mijn
woorden, het zijn de jonge vrouwen
die het verschil gaan maken. Rechts-
populisten pakken vrouwen het eer
ste aan, maar het zijn ook de vrou
wen die het eerst reageren. Ik
zeg: volg de jonge vrouwen!''
Niet waar, maar het is wel een mooi
verhaal. Erdogan verzon ook zoiets,
schrijft Temelkuran. Niet Columbus
ontdekte Amerika, maar enkele mos
limgeleerden, 314 jaar eerder. ,,Als je
dan zegt dat het niet waar is, dan
zeggen zij: bewijs het maar eens.''
Dit soort discussies zijn als schaak
spelen tegen een duif, tekent ze op:
,,Die duif gooit alle stukken om,
schijt op het bord en loopt trots rond
alsof hij gewonnen heeft, terwijl jij
de troep kan opruimen.''
Van stap 2 naar stap 3: het onbe
schaamd liegen, of het presenteren
van alternatieve feiten, zoals later
geïntroduceerd werd door Kellyanne
dinsdag 2 april 2019
GO
Aanhangers van de CHP vieren
de (vermoedelijke) verkiezing van
Ekrem Imamoglu tot burgemeester
van Istanboel. foto afp
glans
Winnende
burgemeesters
Ekrem Imamoglu
en Mansur Yavas.
FOTO REUTERS, AP
'Jonge vrouwen zullen
de populisten vloeren'
Turkije is het schoolvoorbeeld van
het succes van populisten, zegt de
Turkse journaliste Ece Temelkuran.
Voor alle andere landen schreef ze
een waarschuwingsboek. ,,Dan zijn
jullie beter voorbereid dan wij
waren.''
Mark van Assen
Brussel
Een gedicht bracht Erdogan in 1998 in de problemen. foto reuters
Ece Temelkuran.
FOTO MARCO OKHUIZEN
